ایلامیان یا عیلامی‌ها یکی از اقوام سرزمین ایران بودند که از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی می‌کردند. (تاریخ مکتوب موجود از ۳۲۰۰ پیش از میلاد است) تمدن عیلام یکی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است. بر اساس بخش‌بندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، کردستان ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، استان کرمان، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و کرمانشاه و در دوران‌هایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد.[۱]
حدود آن از غرب به دجله و از شرق قسمتی از پارس، از شمال امتداد راهی که از بابل به همدان می‌رفت از جنوب خلیج فارس تا بوشهر بوده‌است. مهمترین شهرهای آن شوش، در نزدیکی اندیمشک و ماداکتو در ساحل رود کرخه و خانواده یعنی خرم‌آباد امروزیست. این تمدن، مهمترین و نیرومندترین و دیرپاترین تمدن ایران قبل از ورود آریایی‌ها بوده که در حوزه رود کارون پدیدار شده‌است و تاریخ پیچیده‌ای دارد. ایلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده می‌دانند.[۲][۳]
در سالهای ۶۴۸ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله کرد و این تمدن رو به نابودی رفت.[۴]
پیدایش تمدن ایلام
از آغاز و چگونگی برپایی حکومت و نیز پیدایش تاریخ در عیلام، اطلاعی دقیقی نداریم. نظام حکومت عیلامی‌ها پادشاهی بود و سلاطین عیلامی دو پایتخت یا مرکز حکومت در شوش و آنشان داشتند. شوش تقریباً در حدود همین شهر شوش کنونی در خوزستان واقع شده و انشان در (پرسیس) یا پارس (فارس کنونی) حکومت می‌کردند به‌شمار می‌آمدند.
عیلامی‌ها مملکت خود را (انزان سوسونکا) می‌نامیدند. کلمه عیلام به معنی کوهستان بود و اطلاق به آن محلی می‌شد که کوهستان بود. پیش از آمدن ایلامی‌ها، جلگه‌های شمال خلیج فارس از جمله قدیمی‌ترین نواحی متمدن تاریخ جهان بوده و ناحیه شوش از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد محل سکونت بوده و زیر فرمان پادشاهان آکد (تمدنی در شمال بابل) قرار داشت. هنگامی که نخستین عیلامی‌ها به این ناحیه وارد شدند ضمن سکونت، زیر فرمان پادشاهی سومری اور قرار گرفتند.
عیلامیان، بسیاری از ویژگیهای تمدن سومر از جمله یادگرفتن خط میخی و جایگزین کردن آن به جای خط تصویری خود دریافتند. عیلامی‌ها قوم سلحشوری بودند و رقیب اصلی آنها آشوریان بودند که بر بین‌النهرین (عراق کنونی) حکومت می‌کردند. آنچه که از آثار باقیمانده نشان می‌دهد که عیلامی‌ها از نخستین اقوامی بودند که دارای مدارک مکتوبی بوده‌اند و کارهای اداری را با دستورالعمل‌های مکتوب انجام می‌داده‌اند.
ایلامیان هرگز زیر دولت نبودند؛ ولی در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد که در اوج قدرت خود بودند، اور پایتخت سومریان را اشغال و غارت و خدای ویژه آن را به اسارت بردند. سومر مستعمره و خراج‌گذار ایلام شد و در پایان در ۲۱۱۵ پیش از میلاد در دوره فرمانروایی ریم سین دولت مشترک سومری – اکدی را به طرزی نابود کردند که ملت سومر هیچگاه نتوانست از خرابه‌های تاریخ سر برآورد.
فهرست:
مقدمه: 1
پیدایش تمدن ایلام 2
قلمرو فرمانروایی ایلامیان 3
تاریخ تمدن ایلامیان 3
عهد اول 4
عیلامیان و سومری‌ها 4
عهد دوم 5
عهد سوم 6
نابودی تمدن عیلام 6
زبان عیلامی 7
نژاد 8
مذهب مردم عیلام 8
اشیای تاریخی به‌جامانده از ایلامیان 9
زیگورات چغازنبیل 10
کتیبه‌های زیگورات 11
منابع: 12