چکیده :
قتل و پایان دادن به حیات انسان‌ها آن‌هم به‌صورت عمد، یکی از مهم‌ترین عواملی است که امنیت فردی و اجتماعی جامعه را به مخاطره می‌اندازد و خسارت‌های مادی و معنوی فراوانی به جامعه وارد می‌سازد با توجه به تأثیر روانی قتل در جامعه قبیله‌ای سراوان، محقق بر آن شد تا تحقیقی در خصوص علل بروز قتل‌های قبیله‌ای انجام دهد بر همین اساس عوامل مؤثر بر قتل‌های قبیله‌ای در محدوده مکانی شهرستان سراوان موردبررسی قرار گرفت
روش تحقیق، توصیفی - پیمایشی است و جامعه آماری از میان سران و ریش‌سفیدان 7 طایفه درگیر با همدیگر به‌صورت تصادفی 140 نفر انتخاب شدند ابزار پژوهش تنظیم پرسشنامه محقق ساخته‌ای است با پاسخ‌های چهارگزینه‌ای که پس از تأیید روایی و پایایی، طراحی و در بین جامعه آماری توزیع گردید پس از جمع‌آوری پرسشنامه داده‌ها به دو صورت توصیفی و استنباطی بررسی تجزیه‌وتحلیل شد که نتایج حاصل از ارزیابی پاسخ به سؤالات نشانگر آن است که عصبیت قومی، دسترسی آسان افراد طوایف به سلاح و واگذاری بی‌رویه سلاح به طوایف توسط بعضی ارگان‌های نظامی و امنیتی، قاچاق مواد مخدر، گروگانگیری و نبود کار آیی و بازدارندگی مجازات مقرر در قانون و عدم مراجعه مردم جهت پیگیری پرونده‌های قتل به مراجع قضایی از عواملی هستند که تأثیر فوق‌العاده و معناداری بر وقوع قتل‌های قبیله‌ای دارند
کلیدواژه: قتل، امنیت، جرم، قبیله، عصبیت قومی،،سراوان،ریش سفیدان
مقدمه :
سازمان‌های انسان‌محور همچون ناجا دارای مأموریت‌های خاصی می‌باشند که یکی از مأموریت‌های محوری واصلی آن، برقراری امنیت و حفظ نظم است که در انجام آن همتایی ندارد بزهکاری ریشه در تاریخ زندگی انسان دارد به‌گونه‌ای که دورکیم، جامعه‌شناس فرانسوی، از آن به‌عنوان «پدیده ای عادی» و اجتناب‌ناپذیر در کنار سایر پدیده‌های اجتماعی زندگی یاد می‌کند جامعه‌ای که همه افراد آن بدون استثناء ارزش‌های حاکم بر جامعه را محترم شمرده و جرم جنایت در آن اتفاق نیفتد، جزء در عالم خیال وجود ندارد با نگاهی به تاریخ زندگی بشر درمی‌یابیم که آغاز تشکیل جامعه بشری جرم و جنایت همراه آن بوده است انسانی که زمانی به‌دوراز هر قیدوبندی کاملاً آزاد زندگی کرده و این حالت را قرن‌ها در درون خود به‌عنوان یک واقعیت بدیهی باور کرده نمی‌تواند به‌راحتی قیدوبندی را در زندگی‌اش بپذیرد
قتل یکی از هولناک‌ترین جنایت‌های بشری است که به‌رغم وضع قوانین مختلف برای پیشگیری از وقوع این جرم، گریبان گیر تمام جوامع بوده است مسائل مالی، عصبیت قومی، جنون، خشونت، دشنام و ناسزاگویی و حتی دوست داشتن و احساس تعلق از عواملی است که هرروز به‌عنوان انگیزه‌های قتل در حوادث روزنامه‌ها درج می‌گردد این جرم ازیک‌طرف به اصل مصونیت و غیرقابل تعرض بودن حیات انسانی که عزیزترین ودیعه الهی است لطمه می‌زند و از طرف دیگر امنیت جامعه را متزلزل می‌سازد
در سال‌های اخیر شاهد وقوع قتل‌های زیادی در شهرستان سراوان هستیم که مرتکبین آنان به دلایل و انگیزه‌های گوناگون و با استفاده از روش‌های مختلف این کار را انجام می‌دهند از همین رو، در این تحقیق بر آن شدیم تا این عوامل را در حد امکان در شهرستان سراوان شناسایی و مورد ارزیابی قرار دهیم
1-1- بیان مسئله
نظم و امنیت جزء ناگزیر و ضروری زندگی است و برقراری آن یکی از وظایف اصلی دولت بلکه اصلی ترین کار یک حکومت استامنیت محقق نمی شود مگر با شناسایی عواملی که مخل امنیت جامعه هستند که یکی از این عوامل قتل می باشد سابقه وقوع قتل را می توان تا سپیده دم تاریخ بشری جست و جو کرد؛زمانی که آدم و حوا به علت ارتکاب عمل نهی شده از بهشت رانده شدند و پسرشان قابیل برادر خود هابیل را به قتل رسانید،جنایت و قتل آغاز شد بر همین اساس می توان گفت قتل نفس از جمله جرایمی است که ریشه در پیدایش انسان در روی زمین دارد و شاید بتوان اولین جرم در تاریخ بشر را قتل عمد تلقی کرد
قتل از جمله آسیب های اجتماعی است که دیدگاهها و فرضیات مختلفی پیرامون آن ارائه شده است و عده ای از نظریه پردازان بر این باورند که افراد هنجار شکن نقش موثری در وقوع آن دارند ؛افرادی که به دلایل مختلف نتوانستند خود را با مقتضیات اجتماعی وفق دهند عدم تأمین نیازهای زندگی اجتماعی و فشارهای روانی ناشی از زندگی سرمایه داری از یک سو و گرایش به مادیات و تعصبات قومی و قبیله ای و منافع شخصی ،زمینه ای را برای بروز حالات خطرناک و انحرافات و ارتکاب جرایم ،به خصوص در جوانان مستعد در شهرستان سراوان آماده می نماید طوایف در شهرستان سراوان برای رسیدن به امیال خود در کوتاه ترین زمان مرتکب قتل همدیگر می شوند که روش ارتکاب آن در شهرستان سراوان متعدد است که از میان این روش ها می توان قتل به وسیله سلاح نام برد که بیشترین قتل های قبیله ای و طایفه ای را در شهرستان سراوان از این روش استفاده می شود
قتل های سال های اخیر ،دلایل و انگیزه های ی از جمله قتل های انتقام جویانه قتل هایبر سر اختلاف مالی و مالکیت و ناموسی ،گروگانگیری و قاچاق مواد مخدر صورت می گیرد که عمده این قتل ها بوسیله سلاح گرم به وقوع می پیوندد از نظر قضایی قتل به هر انگیزه ای که صورت گرفته باشد،قتل است خواه انگیزه کینه ،انتقام،تصاحب اموال و یا بر سر قاچاق مواد مخدر و یا بوسیله گروگانگیری و یا سرقت باشد
ناجا به عنوان ضابط مقام قضایی که مسئولیت پیشگیری و برخورد با جرایم و کشف جرم را بر عهده دارد ، می تواند هر گونه تغییر محیطی و اجتماعی تشدید کننده جرم را تحت بررسی و برخورد قرار دهد و با شناسایی عوامل آن ،برای پیشگیری و یا کشف ،برخورد مناسب را جهت اجای وظایف خود اعمال نماید
به همین دلیل در این تحقیق علل بروز قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان به عنوان مسئله اصلی مورد بررسی قرار گرفت و در کنار آن با نگاه آسیب شناسانه و با بهره گیری از نظریه های موجود به مسائل فرعی تری برای شناسایی بهتر عوامل موقر بر قتل های قبیله ای،راهکارهای مناسب برای کاهش آن ارائه گردید
با وجود این بررسی ها مشخص کرد که در خصوص علل بروز قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی انجام نگرفته است
2-1- اهمیت وضرورت تحقیق
پژوهش حاضر مسئله علل بروز قتل‌های قبیله‌ای در شهرستان سراوان را مورد بررسی قرار می‌دهد باوجود اهمیت موضوع مذکور، تاکنون تحقیق تجربی شایسته‌ای در ایران در این خصوص صورت نگرفته است این تحقیق با رویکردی نو به مسئله" علل بروز قتل قبیله‌ای" پرداخته است و زمینه نظری آن عبارت است از: نظریه‌های مربوط به جامعه سنتی و مدرن دیدگاه نوسازی با محوریت نظریات رد فیلد و دورکیم روش تحقیق، توصیفی پیمایشی و ابزار آن پرسشنامه با گویه ها و پرسش‌های محقق ساخته است جمعیت آماری این تحقیق را تعداد 500 نفر، که به‌صورت تصادفی 140 نفر انتخاب گردید
3-1-اهداف تحقیق
بامطالعه گرایش به قتل‌های قبیله‌ای، به سیاست‌گذاران و برنامه ریزان جهت تعدیل یا از بین بردن این پدیده کمک شایانی نمود
میزان تأثیر نهادهای مردمی در پیشگیری از قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان
بررسی تأثیر دسترسی آسان سلاح و واگذاری آن توسط مراجع نظامی و امنیتی به طوایف بر وقوع قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان
بررسی تأثیر میزان بازدارندگی مجازات های مقرر در قانون برای مرتکبین قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان توسط مراجع قضایی
4-1-فرضیه های تحقیق:
1- به نظر می‌رسد علل مختلفی در بروز قتل‌های قبیله‌ای در شهرستان سراوان نقش دارند
2- به نظر می رسد نهادهایی هستند که می توانند از بروز قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان جلوگیری نمایند
3- به نظر می‌رسد ضمانت اجراههایی که توسط مراجع قضایی در قبال قتل های قبیله ای اعمال می گردد بازدارندگی لازم را ندارند
4- به نظر می رسد اکثر مواقع مرتکبین این گونه قتل ها مورد تعقیب و دستگیر و به مجازات قانونی نرسیده اند
5-1- سؤالات تحقیق
1- چه عللی در بروز قتل‌های قبیله‌ای در شهرستان سراوان مؤثرند؟
2-چه نهادهایی در پیشگیری از بروز این گونه قتل ها در شهرستان سراوان موثرند؟
3- ضمانت اجراهایی که توسط مراجع قضایی در قبال قتل‌های قبیله‌ای اعمال می‌گردد تا چه حد بازدارنده است؟
4-تا چه میزان مرتکبین این قتل‌ها توسط مراجع امنیتی و قضایی مورد تعقیب و دستگیر و به مجازات رسیده‌اند؟
6-1- پیشینه تجربی تحقیق
پژوهشی تحت عنوان توصیف و تبیین جامعه‌شناسی جمعی در استان لرستان توسط عبداللهی و چلبی به درخواست استانداری استان لرستان در سال 1372 انجام گرفت که یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که به‌طورکلی میزان انسجام عام که از ویژگی‌های مهم اجتماع عام است در سطح نسبتاً ضعیف است و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که یکی از عوامل مهم نزاع‌های جمعی در استان لرستان ضعف انسجام عام است، جایی که انسجام وجود داشته باشد درواقع مشارکت اجتماعی بیشتر و فراگیرتر است و انسجام عام در مناطق شهری بیش از روستا و در مناطق روستایی بیش از مناطق عشایری هست
خراط‌ها و جاوید، پژوهشی با عنوان بررسی علل و عوامل جامعه‌شناختی بروز نزاع و درگیری و پیامدهای آن در شهر تهران در سال 1384 انجام دادند که نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که عواملی نظیر وجود آسیب‌ها و مسائل اجتماعی، ضعف در کنترل و نظارت اجتماعی، کژ کاری کردی برخی نهادها و سازمان‌ها، عدم حاکمیت قانون، پراکندگی و فراوانی کانون‌های نزاع و درگیری از عوامل مهم بروز نزاع و درگیری در شهر تهران هستند (معاونت اجتماعی ناجا، 1385)
پژوهشی با عنوان تحلیلی بر تنش‌های قومی در ایران در سال 1383 توسط پور افکاری انجام‌گرفته، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که علل این تنش‌ها را می‌توان ابعاد فرهنگی، محیط طبیعی، عوامل اجتماعی، قوم‌گرایی، عدم آشنایی مردم این مناطق با قوانین اسلامی، ضعف مالی و تعصبات شدید قومی و دانست(پور افکاری،1383)
پژوهشی توسط نظری (1386) انجام گرفت، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که متغیرهای پرخاشگری، قوم‌گرایی، تأثیر معنادارمثبت و میزان کنترل اجتماعی و تحصیلات تأثیر معنادار منفی بر گرایش به نزاع (نظری،1386)
طبق بررسی یک پژوهش انجام‌شده توسط فرجاد (1371) و عبدی (1376) درباره پدیده قتل در ایران و ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی قاتلان، عوامل اقتصادی و فرهنگی، روابط خانوادگی، سن و جنس و وضعیت تحصیلی با قتل‌هایی که در دهه‌های اخیر رخ‌داده است رابطه معناداری داشته است بر اساس این مطالعات، نرخ قتل در میان زنان کمتر از مردان بوده است و اکثر قتل‌ها را گروه سنی زیر 40 سال انجام داده‌اند میزان تحصیلات بالا نیز رابطه منفی با قتل داشته است (احمدی، 1384)
در پژوهشی (1383) که بر روی کلیه مقتولان شهر تهران طی نیمه دوم سال 1382 و نیمه اول سال 1383 که 347 نفر بوده‌اند یافته‌ها نشان داد که 79/5 درصد از مقتولان مذکر و میانگین سنی آنها 32/6 سال بوده است بیشترین انگیزه قتل، نزاع‌های منجر به قتل با 35/2 درصد و کمترین انگیزه، لواط 7/1 درصد ذکرشده است در 53/9 درصد، قتل توسط اسلحه سرد اتفاق افتاده و شایع‌ترین اسلحه مورداستفاده نیز چاقو بوده است یافته‌ها هم‌چنین نشان داد که بین روش‌ها و انگیزه‌های مختلف منجر به قتل و سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت اعتیاد، شغل و ملیت مقتولان ارتباط معناداری وجود دارد هم‌چنین شایع‌ترین قتل، نزاع‌های ساده بوده است (35/2 درصد) در رده‌های بعدی به ترتیب سرقت، اختلافات خانوادگی، موارد نامعلوم، تجاوزت جنسی و سایر علل قرار داشتند که احتمالاً به خاطر حس انتقام‌جویی، نداشتن صبر و گذشت، عدم احترام به هم نوع، مشکلات اقتصادی، بیکاری و اعتیاد هست
بیشتر قتل‌ها در فصل بهار و کمترین آنها در فصل پاییز اتفاق افتاده است به‌طوری‌که کمترین قتل در آبان ماه با 3/7 درصد و بیشترین آن در اردیبهشت‌ماه بوده است (افتخاری ، 1384)
پژوهشی که پیرامون قتل و جنایت در 29 شهر بزرگ جهان انجام‌شده نشان می‌دهد که 8 شهر از 12 شهر جهان که بیشترین قتل‌ها در آن صورت می‌گیرند در آمریکا می‌باشند (بیات ، 1387)
در تحقیقی در منطقه خاص با عنوان «عوامل منازعه قبیله‌ای در شهرستان بویراحمد» که توسط درستی در سال 1388 انجام‌شده است، 172 نفر از افرادی که حداقل یک‌بار در منازعات دسته‌جمعی قبیله‌ای شرکت داشته‌اند موردبررسی قرار گرفتند0 نتایج این پژوهش نشان مدی دهد که ریشه منازعات جمعی و قبیله‌ای را باید در تعصبات قومی و قبیله‌ای، انتقام‌جویی و اختلاف ملکی جست‌وجو کرد
کلواری و بحرینی (1389) در تحقیقی با عنوان «مطالعه رابطه عوامل فرهنگی – اجتماعی با نزاع‌های دسته‌جمعی»، دریافتند که متغیرهای پرخاشگری، قوم‌گرایی، بی‌هنجاری و محرومیت نسبی دارای رابطه معناداری مثبت و متغیرهای کنترل اجتماعی، انسجام اجتماعی، پایگاه اجتماعی اقتصادی، سن، جنسیت و تحصیلات دارای رابطه معنادار معکوس و متغیرهای تأهل و میزان استفاده از وسایل ارتباط‌جمعی فاقد رابطه معنادار با گرایش به نزاع‌های جمعی، قومی و قبیله‌ای بوده‌اند، و گرایش به نزاع در بین مردان وزنان متفاوت بوده و مردان گرایش بیشتری به نزاع جمعی داشته‌اند(کلواری و بحرینی،1389)
فهرست مطالب :
چکیده1
فصل اول:
کلیات تحقیق2
مقدمه………3
1-1-بیان مسئله4
2-1-اهمیت وضرورت تحقیق5
3-1-اهداف تحقیق5
4-1-فرضیه های تحقیق6
5-1-سؤالات تحقیق6
6-1-پیشینه تجربی تحقیق6
فصل دوم:
مبانی نظری تحقیق10
1-2-ماهیت منازعه11
1-1-2-رویکردهای مختلف در مورد مفهوم منازعه11
2-1-2-انواع نظریات منازعه12
3-1-2-نظریه‌های خرد منازعه:12
4-1-2-نظریه‌های کلان منازعه:13
5-1-2-دیدگاه متفکران و نظریه پردازان به منازعه13
2-2-اقسام شیوه‌های جایگزین حل‌وفصل منازعات15
1-2-2-میانجیگری15
2-2-2-مذاکره16
3-2-2-حکمیت16
4-2-2-مصالحه16
5-2-2-ارزیابی بی‌طرفانه17
3-2-خصوصیات شیوه‌های جایگزین حل منازعات17
4-2-فواید مراجعه به شیوه‌های جایگزین حل منازعات18
1-4-2-ازلحاظ سرعت18
2-4-2-ازلحاظ هزینه19
3-4-2-ازلحاظ محرمیت19
4-4-2-ازلحاظ تسهیلات19
5-4-2-ازلحاظ تأمین عدالت19
6-4-2-ازلحاظ قواعد و مقررات19
7-4-2-ازلحاظ همکاری طرفین منازعه20
5-2-بیشترین فراوانی قتل در شهرستان سراوان کدام است؟21
1-5-2-قتل‌های ناموسی:21
2-5-2-قتل‌های بین طایفه‌ای:21
3-5-2-قتل‌های انتقامی (قصاصی):22
4-5-2- ریشه ایجاد نزاع ها در شهرستان سراوان22
2-6-اهمیت شناخت انگیزه وقوع قتل23
2-7-تعیین انگیزه‌های قتل24
1-7-2- انواع انگیزه‌های قتل در شهرستان سراوان25
8-2-میزان یا نرخ قتل25
2-9-شیوه‌های ارتکاب قتل در شهرستان سراوان26
1-9-2-سلاح گرم:26
2-9-2-سلاح سرد:26
3-9-2-خفگی:26
4-9-2- مسموم کردن:27
5-9-2- سوزاندن:27
6-9-2- سایر روش‌ها:27
10-2- طبقه بندی انواع قتل در تحقیقات پلیسی27
11-2-طبقه بندی انگیزه‌های وقوع قتل عمد از دیدگاه پلیس28
12-2-علل عمومی ارتکاب قتل در شهرستان سراوان29
13-2-شناسایی انگیزه و علل وقوع قتل32
14-2-ریشه ایجاد نزاع ها در شهرستان سراوان:46
15-2-انگیزه نزاع در شهرستان سراوان:47
16-2-میزان خشونت در بروز نزاع عا در شهرستان سراوان:48
17-2-دامنه نزاع در شهرستان سراوان:49
18-2-خشونت از دیدگاه قرآن مجید:50
19-2-رابطه فقر با بزهکاری:55
20-2-انواع قتل های صورت گرفته در ایران:58
21-2-چهارچوب نظری60
22-2-نظریه مورد استفاده65
23-2-تعریف مفاهیم متغیرها66
1-23-2-تعلق به جامعه قبیله‌ای:66
2-23-2-تعصب قومی قبیله‌ای:66
24-2-فرهنگی شدن:68
1-24-2-خاص گرایی:70
2-24-2-جمع گرایی:71
3-24-2همبستگی درونی قوی:70
4-24-2-کنترل اجتماعی غیررسمی:70
5-24-2-میزان استفاده از رسانه‌های جمعی:70
6-24-2-تحصیلات:……71
7-24-2-پایگاه اجتماعی و اقتصادی:71
8-24-2-محل سکونت:71
9-24-2-متغیرهای زمینه ای:71
25-2-تعریف نظری و عملیاتی متغیر وابسته، گرایش به قتل قبیله ای72
1-25-2- بعد احساسی:72
2-25-2-بُعد رفتاری:……72
26-2-پیشینه خارجی تحقیق:72
1-26-2-کشتار دسته جمعی73
27-2-دولت و هویت در خاورمیانه83
فصل سوم:
روش شناسی تحقیق90
1-3- مقدمه91
2-3- روش تحقیق91
3-3- جامعه و نمونه آماری91
4-3- ابزار گرد آوری92
5-3- روایی پرسشنامه Bookmark not defined
6-3- پایایی پرسشنامه93
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده های آماری94
1-4- توزیع فراوانی متغیر احساس وابستگی به قوم و طایفه در شهرستان سراوان95
2-4- میزان احساس مسئولیت افراد :95
3-4- اهمیت طایفه در نزد افراد:95
4-4- فرضیه های تحقیق96
5-4- سئوالات تحقیق96
6-4- تجزیه و تحلیل قتل های قبیله ای انجام شده در شهرستان سراوان97
1-6-4- انگیزه وقوع قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان97
2-6-4-شیوه ارتکاب قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان98
3-6-4- میزان تحصیلات پاسخ دهندگان به پرسشنامه98
7-4- بررسی فرضیه ها و سئوالات و تجزیه و تحلیل آنها99
8-4- بررسی عوامل موثر بر وقوع قتل های قبیله ای در شهرستان سراوان103
فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات105
نتیجه‌گیری106
پیشنهادات:107
منابع110
منابع اینترنتی113
منابع لاتین114
فهرست جدول ها :
جدول 4‑1 توزیع فراوانی متغیر احساس وابستگی نسبت به قوم وطایفه95
جدول 4‑2 میزان احساس مسئولیت95
جدول 4‑3 توزیع فراوانی متغیر اهمیت طایفه درنزدافراد95
جدول 4‑4 قتل های واقع بر اساس انگیزه وقوع97
جدول 4‑5 قتل های واقعه بر اساس شیوه ارتکاب98
جدول 4‑6 بررسی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان به پرسشنامه98