چکیده :
رسیدگی به جرایم اطفال مستلزم وجود نظام دادرسی ویژه ای است که با بهره گیری از نهادها و آیین دادرسی ویژه، خاص بودن بزهکاری آنان را مورد توجه قرار دهد. خاص بودن بزهکاری اطفال بدان جهت است که با عناصر مرتبط با شخصیت و دوران گذر آنان از مرحلة کودکی به نوجوانی و جوانی مرتبط است. نظام دادرسی اطفال باید از یک سو قادر به اصلاح اطفال، پیشگیری از تکرار جرم و آماده سازی آنان برای زندگی اجتماعی سالم باشد و از دیگر سو بتواند حقوق بنیادین اطفال را در سراسر روند زندگی تضمین نماید. امروزه یکی از پیشرفت های قابل توجه در حقوق کیفری کودکان، پیش بینی سیستم دادرسی اختصاصی برای اطفال بزهکار است بر اساس اصول و قواعد حاکم بر حقوق کیفری اطفال سیستم دادرسی کیفری اطفال بزهکار باید متفاوت از سیستم های عمومی دادرسی باشد. اطفال به لحاظ خصوصیت ویژه شان که صغر سن و به تبع آن عدم رشد کافی قوای عقلانی و دماغی می باشند، سزاوار عنایت خاص، حمایت و مراقبت می باشند و در صورت نقض قوانین و مقررات حاکم نیز، مستحق توجه و حمایت بیشتر بوده، شایسته است که عنداللزوم و به عنوان آخرین راه چاره در مورد آنان به نظام کیفری متوسل شد و می بایست سیاست جنایی متفاوت از سیاست جنایی که بر بزرگسالان حاکم است برای اطفال و نوجوانان تدوین گردد. در حال حاضر ایران فاقد چنین سیاستی است که از انسجام کافی برخوردار باشد.
در انگلستان نیز با رعایت و ملاحظات بسیاری با اطفال بزهکار رفتار می کنند و تضمیناتی مناسب پیش بینی شده است از جمله آن می توان به پلیس انگلستان، تشکیلات دادگاهها و طبقات ابتدایی و استینافی و تمیزی آن در انگلستان و نحوه انتخاب قضات و نیز سازمان وکالت در دعاوی و مجموع سیستم قضایی مزبور با آنچه ما داریم مقایسه کرد که وجوه افتراق بسیاری دارد.
اگرچه پس از انقلاب اسلامی و با تصویب قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری در سال 1378 و با گنجاندن فصلی در رسیدگی به جرایم اطفال و همچنین با تصویب قانون آیین دارسی کیفری 1392، روند متفاوتی پیش بینی شده، اما هنوز از تشکیل دادگاه اطفال و نوجوانان به مفهوم علمی و واقعی آن خبری نیست.
واژگان کلیدی: طفل، اطفال بزهکار، دادرسی کیفری، انگلیس
مقدمه :
الف) بیان موضوع
دادرسی کیفری در جهت حمایت از اطفال، از اهمیت ویژه ای برخوردار است که البته این به معنی عدم نیاز به حمایت های حقوقی نسبت به کودکان در فرآیند دادرسی مدنی نمی باشد بلکه به دلیل حساسیت امور کیفری از لحاظ منافع جمعی، نظم عمومی و اعمال مجازات و به ویژه آسیب پذیری اطفال از اعمال غیر علمی و مخاطره آمیز مأموران اجرایی در دادرسی کیفری می باشد که منجر به ضرورت گستردگی بیشتر حمایت ها در موضوعات کیفری می شود. اطفال به دلایل مختلفی ممکن است در یک فرآیند دادرسی قرار گیرند. این درگیری می تواند از یک سو ناشی از عمل خلاف قانون وی و بزهی که مرتکب می شود باشد که در اینجا نظام دادرسی نیازمند اصول و قواعدی است که بتواند هم طفل را متنبه سازد و هم او را از ادامه این راهی که در پیش گرفته باز دارد. از سوی دیگر ممکن است که طفل به عنوان قربانی جرم یا مقصر از عمل حقوقی دیگران و یا به عنوان شاهد و یا به طور کلی متأثر از جرم در دادرسی قضایی حاضر شود. در هر صورت در این موارد، می بایست حمایت های ویژه ای از این قشر به عمل آید تا طفولیت موجب تضرر آنان نگردد و مورد سوء استفادة دیگران قرار نگیرند. با توجه به وضعیت خاص اطفال، دادرسی کیفری اطفال نیز نیازمند آیین دادرسی و قواعد شکلی خاص می باشد که این دادرسی باید تابع یک سری اصول و قواعد متمایز از اصول و قواعد عام باشد.
همانگونه که در انگلیس این حمایت ها و ملاحظات برای اطفال در نظر گرفته شده است، در کشور ما نیز مطابق یافته های نوین علمی و اصولی نظیر کنوانسیون حقوق کودک، لزوم اصلاح و تربیت اطفال ناقض قوانین کیفری مد نظر قانون گذار قرار گرفته است و اصول و قواعد متمایزی در دادرسی کیفری اطفال پیش بینی شده است.
ب) سوالات تحقیق
پژوهش در خصوص «بررسی دادرسی کیفری حقوق بزهکاری اطفال در ایران و انگلیس» به منظور پاسخ به مهمترین سوالاتی که به ذهن متبادر می شوند عبارتند از:
سوال اول: آیا رسیدگی به جرایم اطفال با اصل عدم مسئولیت کیفری آنان تعارض دارد؟
سوال دوم: آیا پلیس در پیشگیری از جرائم کودکان و نوجوانان نقشی مفید و بازدارنده ایفا کرده است؟
سوال سوم: مجازات های جایگزین حبس برای اطفال بزهکار در حقوق ایران و انگلستان چه پیامد هایی به همراه داشته است؟
پ) فرضیه های تحقیق
در پاسخ به سوالات فوق، فرضیاتی به شرح ذیل ارائه شده است:
فرضیه اول: رسیدگی به جرایم اطفال با اصل عدم مسئولیت کیفری آنان معارض است و در قانون گذاری مختلف سعی بر آن گردیده است که با تعیین محدوده سنی خاص مسئولیت اطفال را در قبال اعمال معارض قانون آنان مشخص نماید.
فرضیه دوم: در دنیای امروز مدتهاست که متوجه اهمیت همکاری پلیس با دادگاه اطفال در مورد پیشگیری از جرائم کودکان و نوجوانان و مبارزه با گسترش آن گردیده اند.
فرضیه سوم: مهم ترین فایده و رسالت جایگزین ها، اصلاح و درمان بزهکار و باز اجتماعی کردن او و جلوگیری از تکرار جرم توسط وی می باشد. در سطح بین المللی نیز سالهاست که مجازات حبس مورد انتقاد شدید می باشد.
ت) اهداف و کاربرد ها
در پایان نامة حاضر سعی بر آن شده است که ضمن تبیین جایگاه حقوق دادرسی اطفال در حقوق ایران و حقوق انگلستان، تشکیلات، اصول و قواعد ناظر بردادرسی اطفال در ایران و انگلستان را بیان و مورد بررسی قرار دهیم و با ارائه پیشنهاداتی بر حمایت از اطفال بیفزاییم. همچنین اصلاح قوانین و مقررات و نیل آن به سوی افزایش کمی و کیفی حقوق اطفال در دادرسی، هدفی است که هر پژوهشگر حقوق اطفال آرزوی آن را دارد.
آثار چنین تحقیقی البته با حسن توجه مسئولان و محاکم می تواند موجب اصلاح رویة موجود در جهت حفظ منافع عالیه کودکان در فرآیند دادرسی گردد. لذا امید می رود که با کمک و راهنمایی اساتید محترم راهنما و مشاور بتوانیم با ایجاد منابعی کامل و مفید در این زمینه نتایج آن را مورد استفاده محاکم، وکلا و حقوقدانان و دانشجویان کشور قرار دهیم.
ت) روش تحقیق
در پژوهش حاضر سعی شده است به توصیف موازین دادرسی ویژه اطفال در حقوق ایران و حقوق انگلستان بپردازیم، لذا نوع تحقیق حاضر بنیادی است که در آن از روش توصیفی تحلیلی استفاده می شود. در این روش مطالعات اولیه به صورت کتابخانه ای و با مطالعه اسناد و مدارک فارسی و انگلیسی اعم از کتب، مقالات، پایان نامه ها، به عمل آمده و مطالب مورد نیاز به وسیلة فیش برداری به دست آمده است و سپس با تحلیل و بررسی و نقد این منابع، نظر پیشنهادی ارائه می گردد.
ج) معرفی پلان
نوشتار حاضر مشتمل بر 2 بخش می باشد:
در بخش نخست به مبانی، سیر تحول و سازمان دادرسی اطفال بزهکار در پایان نامه میپردازیم. ابتدا مبانی دادرسی اطفال بزهکار را در فصل نخست و در دو مبحث مورد بررسی وتبیین قرار خواهیم داد و درفصل دوم سیر تحول و سازمان دادرسی اطفال بزهکار را در دو مبحث جداگانه بیان خواهیم نمود.
در بخش دوم پژوهش سعی شده است که اصول دادرسی ناظر به اطفال بزهکار، ابتدا اصول دادرسی در مراحل مقدماتی را در دو مبحث بیان خواهیم کرد سپس اصول دادرسی در مرحله محاکمه و صدور حکم را در دو مبحث مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهیم داد و مراجع و مقامات صالح در این زمینه را در ایران و انگلستان توصیف می نماییم و سپس اصول و قواعد ناظر بر مراحل آیین دادرسی کیفری اطفال را (در مرحلة محاکمه و مرحلة صدور حکم) به صورت مفصل بررسی می کنیم.
فهرست مطالب :
چکیده 1
مقدمه 2
الف) بیان موضوع 2
ب) سوالات تحقیق 2
پ) فرضیه ها تحقیق3
ت) اهداف و کاربرد ها 3
ث) روش تحقیق 4
ج) معرفی پلان 4
بخش نخست: مبانی، سیر و تحول سازمان دادرسی اطفال بزهکار 5
فصل نخست: مبانی دادرسی اطفال بزهکار 6
مبحث اول: علل فاعلی یا تشدید کننده بحران در مورد اطفال 6
گفتار اول: افزایش جرائم اطفال 6
گفتار دوم: اصل عدم مسئولیت کیفری اطفال 10
گفتار سوم: گرایش های اصلاح مدار و حمایتی در واکنش به بزهکاری اطفال 12
گفتار چهارم: اختصاصی یا تخصصی بودن دادگاه اطفال 14
مبحث دوم : علل غائی یا جدا سازنده دادرسی اطفال 15
گفتار اول: لزوم شناسایی شخصیت بزهکار و علل بزهکاری 15
گفتار دوم: اجرای روش های خاص اصلاح و درمان 17
فصل دوم: سیر تحول و سازمان دادرسی اطفال بزهکار 18
مبحث اول: سیر تحول دادرسی اطفال 19
گفتار اول: سیر تحول دادرسی اطفال در ایران 19
بند اول: تحولات دادرسی اطفال در دوره پیش از انقلاب 19
الف: رسیدگی به جرایم اطفال در قانون مجازات عمومی مصوب 1304 21
ب: مقررات قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار مصوب 1338 22
بند دوم: تحولات دادرسی اطفال در دوره پس از انقلاب 23
الف: مقررات قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1378 23
ب: مقررات لایحه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان 25
گفتار دوم: سیر تحول دادرسی اطفال در انگلستان 28
بند اول: سابقه دادرسی کیفری افتراقی اطفال در انگلستان 29
بند دوم: مقررات قانون مصوب 1998 و قوانین اصلاحی بعد آن 31
مبحث دوم: سازمان دادرسی اطفال بزهکار 32
گفتار اول: پلیس 32
بند اول: نقش پلیس در دادرسی اطفال در ایران 33
بند دوم: نقش پلیس در دادرسی اطفال در انگلستان 34
گفتار دوم: دادسرا 36
بند اول: نقش دادسرا در دادرسی اطفال در ایران 37
بند دوم: نقش تشکیلات دادستانی سلطنتی (دادسرا) در دادرسی اطفال در انگلستان 39
گفتار سوم : دادگاه اطفال 40
بند اول: محل استقرار دادگاه و محاکمه 40
بند دوم: شرایط و نحوه انتخاب قاضی 42
بند سوم: سیستم وحدت یا تعدد قاضی 44
بند چهارم: مشارکت کارشناسان در تصمیم دادگاه 45
بخش دوم: اصول دادرسی ناظر به اطفال بزهکار 47
فصل نخست : اصول دادرسی در مراحل مقدماتی 48
مبحث اول : اصول ناظر به کشف و تعقیب جرم 48
گفتار اول : حفظ حریم خصوصی اطفال و رعایت قواعد تفتیش و بازرسی 50
گفتار دوم : دستگیری بر طبق ضوابط قانونی 51
گفتار سوم : اعلام حق سکوت 52
گفتار چهارم : معاضدت حقوقی و پزشکی 52
گفتار پنجم اعمال تدابیر جایگزین تعقیب 55
مبحث دوم : اصول ناظر به تحقیقات مقدماتی 57
گفتار اول : منع دخالت ضابطین دادگستری 58
گفتار دوم : تفهیم سریع اتهام به طفل یا والدین یا سرپرست قانونی 60
گفتار سوم : محدودیت تحت نظر قرار دادن طفل 61
گفتار چهارم : منع شکنجه 62
گفتار پنجم : اصول احضار، جلب و باز جوئی 62
گفتار ششم : اخذ آخرین دفاع 64
گفتار هفتم : اقدامات تامینی جایگزین بازداشت موقت 66
بند اول: سپردن طفل به والدین و سرپرست یا مؤسسات 67
بند دوم : کنترل قضائی 68
بند سوم : آزادی تحت مراقبت 69
فصل دوم : اصول دادرسی در مرحلة محاکمه وصدور حکم 70
مبحث اول : اصول دادرسی در مرحلة محاکمه 71
گفتار اول : محرمانه بودن محاکمه 72
گفتار دوم : تشکیل پرونده شخصیت 73
گفتار سوم : حضور والدین یا سرپرست قانونی یا وکیل در جلسه محاکمه 75
گفتار چهارم : حضور بزه دیده در جلسه محاکمه 76
گفتار پنجم : اجتناب از تاخیر نا موجه 77
گفتار ششم : میانجیگری و سازش 78
مبحث دوم : اصول دادرسی در مرحلة صدور حکم 79
گفتار اول : منع اعمال مقررات تعدد و تکرار جرم 80
گفتار دوم : قابلیت تجدید نظر و بازنگری در رأی دادگاه 82
گفتار سوم : منع مجازات اعدام و حبس 84
گفتار چهارم : بهره گیری از مجازات های جایگزین حبس 85
بند اول : مجازات های جایگزین حبس در ایران 87
الف : سپردن به والدین یا سرپرست طفل و تربیت تحت نظر دادگاه 88
ب: اعزام به کانون اصلاح و تربیت 90
بند دوم: مجازات های جایگزین حبس در انگلستان 90
الف: تعلیق مراقبتی 91
ب: خدمات عام المنفعه 92
پ: اقامت در نقطه معین 94
ت: قرار ارجاع 96
ث: قرار جبران خسارت 97
ج : قرار برنامه اقدامات 98
ح: حبس خانگی 99
و: مقایسه تطبیقی دادرسی کیفری اطفال در حقوق ایران و انگلیس 101
الف : نتیجه ها 104
ب : پیشنهاد ها 106
منابع و مآخذ 109
چکیده انگلیسی 117