1-8. ملاحظات اخلاقی.. 8
1-9. تعاریف نظری... 9
مدیریت زنجیره تامین سبز. 9
رضایت کارکنان.. 9
بهره‌وری عملیاتی.. 9
بهره‌وری رابطه‌ای.. 9
عملکرد کسب و کار 9
صنعت گرانول پی‌وی‌سی.. 10
فصل دوم. 11
2-1. مقدمه. 12
2-2. نظریه وابستگی منابع. 13
2-2-1. وابستگي به منابع یعنی چه؟ 14
2-2-2. قدرت و وابستگي.. 14
2-2-3. نتیجه‌گیری.. 15
2-3. مدیریت زنجیره تامین.. 15
2-3-1. تعریف مديريت زنجيره تامين.. 15
2-3-2. تاریخچه مدیریت تولید و زنجیره تامین.. 16
2-3-3. اهمیت مدیریت زنجیره تامین.. 17
2-3-4. ذخیره تامین جهانی.. 18
2-3-5. گستره مدیریت زنجیره تامین.. 18
2-3-6. هماهنگی بین جریان‌ها 18
2-3-7. انواع رویکردها به مدیریت زنجیره تامین.. 19
2-3-8. اهداف مدیریت زنجیره تامین.. 20
2-3-9. بهینه سازی زنجیره تامین.. 20
2-4. محیط زیست... 21
2-4-1. انواع محيط زيست.. 22
2-4-2. سیر تحولات محیط زیست.. 23
2-4-3. اهمیت رعایت مسائل زیست‌محیطی در ایران.. 24
2-4-4. سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی.. 25
2-4-4-1. تاریخچه و سیر تکامل سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی.. 25
2-4-4-2. مزایای استاندارد ایزو 14001. 27
2-4-4-3. برقراری استاندارد زیست‌محیطی ISO 14000.. 28
2-4-4-4. بهره‌وری سبز و ISO 14000.. 28
2-5. مدیریت زنجیره تامین سبز. 29
2-5-1. مقدمه. 29
2-5-2. مدیریت زنجیره تامین و بهره‌وری سبز. 29
2-5-3. سبز کردن زنجیره تامین چیست؟ 30
2-5-2. اهمیت مدیریت زنجیره تامین سبز. 30
2-5-3. مزایای مدیریت زنجیره تامین سبز. 32
2-6. ادبیات تحقیق مرتبط با مدیریت زنجیره تامین سبز. 33
2-6-1. پژوهش‌های انجام شده در داخل کشور 33
2-6-2. پژوهش‌های انجام شده در خارج از کشور 34
2-6-2-1. نظریه وابستگی منابع و عملکرد سازمان.. 35
2-6-2-2. تئوری وابستگی منابع و مدیریت زنجیره تامین.. 36
2-6-2-3. مدیریت زنجیره تامین سبز و تئوری وابستگی منابع. 37
2-6-2-4. مدیریت زنجیره تامین سبز و عملکرد سازمانی.. 38
2-6-2-5. تامین‌کنندگان و مدیریت زنجیره تامین سبز. 38
2-6-2-6. زنجیره تامین سبز، رضایت شغلی کارکنان، بهره‌وری عملیاتی و عملکرد سازمانی.. 39
2-6-2-7. زنجیره تامین سبز، بهره‌وری عملیاتی، بهره‌وری رابطه‌ای و عملکرد سازمانی.. 40
2-6-2-8. زنجیره تامین سبز، بهره‌وری رابطه‌ای، عملکرد سازمانی.. 42
2-7. مدل پیشنهادی تحقیق.. 45
فصل سوم. 46
3-1. مقدمه. 47
3-2. روش تحقیق.. 48
3-3. متغیرهای تحقیق.. 49
3-4. روش‌ها و ابزار گردآوری داده‌ها 49
3-5. روایی و پایایی پرسش‌نامه. 51
3-6. جامعه و نمونه آماری... 51
3-6-1. جامعه آماري.. 51
3-6-2. نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه. 51
3-7. روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات... 52
3-8. روش‌شناسی پژوهش.... 52
3-8. معرفی صنعت گرانول پی‌وی‌سی.. 53
فصل چهارم. 55
بخش اول: آمار جمعیت‌شناختی پاسخ‌دهندگان.. 56
4-1. بررسی جمعیت‌شناختی پاسخ‌دهندگان.. 56
4-1-1. سن پاسخ دهندگان.. 56
4-1-2. جنسیت پاسخ دهندگان.. 56
4-1-3. سنوات خدمتی پاسخ دهندگان.. 57
4-1-4. سطح تحصیلات پاسخ دهندگان.. 58
4-1-5. پست سازمانی پاسخ دهندگان.. 58
4-1-6. آیا از برنامه های مدیریت زیست محیطی اطلاعی دارید؟ 59
4-1-7. آیا این برنامه ها را در شرکت خود تصویب کرده و به کار بسته اید؟ 60
بخش دوم. 60
4-2.تحلیل فرضیات تحقیق.. 60
4-2-1. فرضیه‌های تحقیق.. 60
4-2-2. مدل مفهومی تحقیق.. 61
4-2-3. سنجش بارهای عاملی.. 61
4-2-4. تحلیل پایایی ابزار سنجش... 63
4-2-5. پایایی ترکیبی.. 64
4-2-6. روایی همگرا 65
4-2-7. روایی واگرا 65
4-2-8. ضرایب معناداری z. 66
4-2-9. معیار R2. 68
4-2-10. معیار Q2. 68
4-2-11. برازش مدل کلی (معیار GoF) 69
4-2-12. 70
آزمودن فرضیه ها 70
فصل پنجم.. 75
5-1. مقدمه. 76
5-2. ویژگی‌های جمعیت‌شناختی.. 76
5-3. بحث و بررسی.. 77
5-3. مدل حاصل از یافته‌های این تحقیق.. 81
5-3. مشکلات و محدودیت‌های تحقیق.. 81
5-4. پیشنهادهای تحقیق.. 83
فهرست منابع فارسی.. 84
فهرست منابع غیر فارسی.. 85
ضمائم
چکیده :
در شرایطی که شرکت‌های تولیدی تحت رقابت شدید مشغول فعالیت هستند، به تولید محصولات متنوع می‌پردازند و گاهی اوقات به عوارض زیست‌محیطی استفاده از مواد مختلف توجهی ندارند. این در حالیست که اجرای شیوه‌های مدیریت زیست‌محیطی مانند مدیریت زنجیره تامین سبز (GSCM)[1] می‌تواند علاوه بر حفظ مزیت رقابتی شرکت‌ها، به جلوگیری از آلودگی محیط زیست نیز کمک کند. هدف این پژوهش شرح نتایج اجرای GSCM و رابطه آن با عملکرد سازمانی در صنعت گرانول پی‌وی‌سی می‌باشد. در این مطالعه از یک مدل مفهومی در ارتباط با GSCM و عملکرد کسب‌و‌کار، از طریق سه متغیر سازمانی رضایت شغلی، بهره‌وری عملیاتی و بهره‌وری رابطه‌ای به عنوان واسطه‌ها استفاده شده است.
تحلیل‌های آماری بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده از طریق بررسی 92 پرسش‌نامه در صنعت گرانول پی‌وی‌سی صورت گرفته است. پایایی و روایی مدل پژوهش و پرسش‌نامه، مورد آزمون قرار گرفتند و تائید شدند. به منظور آزمون فرضیه‌ها، از تکنیک حداقل مربعات جزئی (PLS)[2] در مدل معدلات ساختاری استفاده شده است.
برخی از یافته‌های قبلی این مطالعه حکایت از یک رابطه مستقیم بین اجرای GSCMو عملکرد کسب‌و‌کار داشته است. اما در این پژوهش رابطه مستقیمی تائید نشده است. این در حالیست که به رابطه‌های معنادار غیرمستقیم بین اجرای GSCM و عملکرد کسب‌و‌کار از طریق متغیرهای واسطه بهره‌وری عملیاتی و رضایت شغلی رسیده‌ایم. این نتیجه نشان داد که عملکرد کسب‌و‌کار زمانی بهبود می‌یابد که GSCM، رضایت شغلی و بهره‌وری عملیاتی را بالا ببرد. بطور کلی یافته‌های این مطالعه با مطالعات قبلی در دیگر نقاط دنیا سازگار است. همچنین تعداد کمی از مطالعات این حوزه، بر اساس تئوری وابستگی منابع انجام شده بود.
مقدمه :
هر روز اخبار جدیدی از رشد و پیشرفت شرکت‌ها و بنگاههای تولیدی در سطح بین المللی شنیده می‌شود. شرکت‌ها بر روی بازارهای بزرگ دست می‌گذارند و در نقاط مختلف دنیا به دنبال مشتری هستند و خوب می‌دانند که باید ارزش‌های مورد نیاز مشتریانشان را تامین کنند و در راستای حفظ این ارزش‌ها بکوشند. باید به نیازهای مشتریان، تامین‌کنندگان وکارکنان پاسخ مناسب بدهند و دغدغه‌های آنها را برطرف کنند. محصولات و خدمات را با کیفیت و تنوع بالاتر تولید کنند تا از گود رقابت موفق بیرون بیایند. بنابراین برای حفظ دوام و بقا در چنین بازار رقابتی، تنها مدیریت داخلی سازمان کافی نیست، بلکه مدیریت زنجیره تامین، این راهبرد عملیاتی جهانی می‌تواند به کسب مزیت رقابتی کمک کند. از طرفی با افزایش نگرانی‌ها در مورد محیط‌زیست، علاوه بر توسعه صنایع، در فرایند عملیاتی زنجیره تامین این الزام ایجاد شده است که به آلودگی‌های زیست محیطی نیز توجه شود، که همه را مجاب میکند تا از تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان نیازهایشان بخواهند که در امور خود، الزامات زیست محیطی را رعایت کنند و امورشان را در قالب مدیریت زنجیره تامین سبز دنبال کنند تا شاهد نشر کمتر آلودگی‌ها باشیم.
1-2. بیان مسئله
رقابت جهانی در محیطی که مدام در حال تغییر می‌باشد باعث شده تا سازمانها اهمیت انعطاف پذیری را درک کنند و واکنش‌های سنجیده و به موقعی از خود نشان دهند. امروزه سازمانها برای بقای خود نیاز به جهانیشدن و حضور در این عرصه بزرگ دارند، حتی اگر بخواهند در سطح ملی و یا منطقه‌ای نیز حضور داشته باشند باید جهانی بیاندیشند. حال آنکه جهانیشدن و کسب جایگاه مناسب در دنیا و حفظ ارزش‌های بدست آمده نیاز به بهرهگیری از علم روز دنیا و الگوهای صحیح مدیریتی همچون زنجیره تامین دارد. در سال‌های اخیر در دنیا توجه بسیار زیادی به مدیریت زنجیره تأمین شده است. اما باید توجه داشت که از طرفی دیگر، موفقیت و سلامت یک سازمان درگرو سلامت محیط سازمان و افراد در تعامل با سازمان می‌باشد و همچنین سلامت افراد و محیط‌زیست، منوط به این است که سازمانی سالم داشته باشیم اما متأسفانه امروزه با بی‌توجهی‌هایی که به مسایل زیست‌محیطی می شود، شاهد آلودگی‌هایی هستیم که منجر به آلودگی محیط‌زیست می‌شود، باعث بیماری و ضعف انسان‌ها می شود و در نهایت منجر به یک دور باطل می‌شود که فقط انتقال‌دهنده آلودگی از محیط به سازمان، از سازمان به محیط‌زیست، از سازمان به فرد، از سازمان به سازمان دیگر و ... می شود و مشخص نیست که چه تأثیراتی بر عملکرد خود سازمان و همچنین چه صدماتی برای آیندگان داشته باشد. طی پژوهش‌هایی که صورت گرفته است با افزودن یک کلمه سه حرفی به مدیریت زنجیره تأمین، بار دیگر بر قابلیت‌های این الگوی صحیح تأکید شده است. " سبز " پسوندی ست که این مفهوم را به مدیریت زنجیره تأمین سبز تبدیل کرده است به این معنا که با اجرای سیاست‌های سبز در طول زنجیره تأمین شاهد انتقال پاکیزگی و سلامت از سازمان به محیط و فرد و سازمان دیگر باشیم و نگاهی زیست‌محیطی به زنجیره تأمین داشته باشیم. برای تبیین این مفهوم به تعریف (زو و همکاران ، 2008)[1] از مدیریت زنجیره تأمین سبز پرداخته می‌شود که عبارت است از: "اتخاذ شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین سازگار با محیط‌زیست از جمله: مدیریت زیست محیطی داخلی، خرید سبز، همکاری با مشتریان و طراحی محصولات سازگار با محیط‌زیست در راستای توسعه و استراتژی‌های عملیاتی شرکت برای پایداری محیط پیرامون شرکت". البته شواهد حکایت از آن دارد که سازمانها برای پاسخگویی به نیاز مشتریان و همچنین فشارهای سازمان‌های بین‌المللی و دولتی حامی مسایل زیست‌محیطی، چند سالی است که واکنش نشان داده‌اند و ضرورت مدیریت زیست‌محیطی راپذیرفته‌اند و جهت رقابت با بازارهای جهانی به اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز پرداخته اند (لی و همکاران ، 2012)[2]. بسیاری از شرکت‌های خریدار تقاضا دارند که تأمین‌کنندگانشان، شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین سبز را اجرا کنند و حتی الزامات زیست‌محیطی اضافی را نیز انجام دهند (جبور و جبور ،2009[3]و لی، 2009[4]) و اهمیت این موضوع در سطح جهانی به اندازه‌ای است که تأمین‌کنندگان برای پیدا‌کردن هر فرصت کسب و کار در فضایی جدید ، بدون تمرین‌ها و شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین سبز، سخت تحت فشار هستند.(نیشیتانی ، 2010)[5]. نگاه زیست محیطی به زنجیره تأمین در هر کشوری، در هر صنعتی و در هر سطحی، موضوعیت پیدا میکند.
یکی از صنایعی که سبز بودن زنجیره تأمین آن از ملزومات داشتن محیط زیستی پاک و سبز است، صنعت پتروشیمی و صنایع تکمیلی و پایین دستی آن می باشد. صنعت پتروشيمي از صنايع مادر و اشتغالزا است كه به عنوان تغذيهكننده ساير بخشهاي صنعت ميتواند به عنوان موتور حركت اقتصاد كشورهاي در حال توسعه نقش اساسي را ايفا نمايد.[6] و بخشی از تولیدات پتروشیمی مربوط به صنایع پاییندستی و تکمیلی پتروشیمی است که از محصولات پتروشیمی و یا تولیدات پالایشگاه‌های نفت به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند که باید بر هرچه سبزتر شدن زنجیره تامین آنها تاکید شود. در این مطالعه از یک مدل مفهومی در ارتباط با شیوه‌های مدیریت زنجیره تامین سبز و عملکرد کسب و کار ازطریق سه متغیر رضایت شغلی کارکنان، بهره‌وری عملیاتی و بهره‌وری رابطه‌ای به عنوان تعدیل‌کننده استفاده شده است. بنابراین در این پژوهش نیز سعی بر این بوده است که از طریق این سه متغیر به این سوال پاسخ دهیم که آیا اجرای مدیریت زنجیره تأمین سبز در صنعت گرانول پی وی سی بر عملکرد کسب‌و‌کار تاثیر دارد؟
1-3. ضرورت و اهمیت انجام پژوهش
فعالیت‌های اقتصادی اعم از فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی از یک سو از منابع طبیعی استفاده می‌کنند و به آنها وابستگی دارند و از سوی دیگر، ماهیت فرآیند آنها به گونه‌ای است که به طور بالقوه محیط زیست را آلوده می‌کنند. بنابراین چنانچه به پیامدها و مسائل زیست‌محیطی انجام این گونه فعالیت‌ها توجه نشود، باید هزینه‌های کلانی برای رفع خسارت و ضایعات ناشی از عدم توجه به این موضوع صرف شود. (هوانگ، 2001)[7]. از آنجا که اثرات نامطلوب محیطی در همه مراحل چرخه عمر محصول اتفاق می‌افتد و مدیریت برنامه‌ها و عملیات محیطی به داخل مرزهای سازمان محدود نمی‌شود، دیدگاه مدیریت زنجیره تامین سبز به عنوان دیدگاهی جامع که همه جریانات از تامین‌کنندگان به تولیدکنندگان و در نهایت به مصرف‌کنندگان را در بر می‌گیرد، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است (زو و همکاران، 2008)[8].
رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در ترکیب با مدیریت زنجیره تامین یک موقعیت برنده- برنده برای سازمانها ایجاد میکند و به آنها در به وجود آمدن یک مزیت قوی در بازار جهانی (از طریق کاهش هزینه و بهبود در رقابت) کمک میکند (هوآ، 2001)[9] سبز کردن زنجیره تامین هم در سطح فردی و هم ملی برای شرکت‌ها مزایایی دارد. در سطح فردی، برنامه‌های زنجیره تامین سبز باعث مزایای رقابتی معینی می‌شود؛ نظیر هزینه‌های کمتر، محصولات سبزتر و ادغام بهتر با تامین کنندگان. در سطح ملی، زنجیره تامین سبز می‌تواند بازارهایی را برای محصولات سبز ایجاد کند، همچنین باعث تطبیق بهتر تامین‌کنندگان با مسائل محیطی گردد. سبز کردن زنجیره تامین می‌تواند باعث بهبود موقعیت رقابتی شرکت از طریق کاهش هزینه‌ها گردد. علاوه بر کاهش هزینه‌ها، همکاری نزدیک با تامین‌کنندگان می‌تواند به محصولات سبز منجر گردد. شرکت‌ها در مورد محصولاتشان باید تجدید نظر کرده و آنها را با محیط سازگارتر کنند. در این راستا برای موفقیت باید همکاری بیشتر و نزدیک‌تری با تامین‌کنندگان خود داشته باشند (تراوبریج، 2003).[10] طبق گزارش شرکت سرمایه‌گذاری بوعلی از صنعت پتروشیمی(1389) ، علاوه بر این که توسعه طرح‌های پتروشیمی ایران حامل مزایای داخلی و بین‌المللی زیادی برای کشور بوده است، ولی این صنایع نگرانی‌های زیادی را در رابطه با آلودگی‌های خود آفریده‌اند. آلودگی‌های زیست‌محیطی تا حدی است که كشورهاي اروپايي بسياري از كارخانجات توليد محصولات پتروشيمي خود را به كشورهاي جهان سوم منتقل نموده و يا ديگر برنامه‌اي براي افزايش ظرفيت ندارند. یکی از محصولاتی که سهم بسیار بزرگی در بازار محصولات پتروشیمی دارد، پلی وینیل کلراید (PVC) است. این ماده، پلاستیکی با موارد استفاده نامحدود است به نحوی که در لحظه، هر شخصی می تواند تعداد بسیار زیادی از مصنوعات ساخته‌شده از این محصول را در اطراف خود ببیند. عطارچی و همکاران (1385) آورده‌اند که کاربرد بسیار زیاد این محصول روز به روز در حال افزایش است و هر روز افراد بیشتری (اعم از کارگر و مصرف کننده) در مواجهه با آن قرار می گیرند و به سلامتی آنها آسیب جدی وارد می شود. علاوه بر مطالب ذکر شده، طی بازدیدهایی که از کارخانجات تولید گرانول PVC [11] به عمل آمده است، برخی از پرسنل خطوط تولید از مجاورت با این مواد، ابراز نگرانی می‌کنند و احساس می‌کنند، سلامتی آنها در خطر است. بنابراین در این پژوهش تاثیرات مدیریت زنجیره تامین سبز بر عملکرد سازمانی در صنعت گرانول PVC بررسی خواهد شد تا گامی جهت سبزتر شدن زنجیره تامین برداشته شود و همچنین به دغدغه‌های افرادی که نگران محیط زیست خود هستند، پاسخی کوچک داده شود.
1-4. جنبه جدید و نوآوری
مدیریت زنجیره تامین سبز از مباحث جدید در حوزه زنجیره تامین است که به اهمیت مسائل زیست‌محیطی در مدیریت زنجیره تامین صنایع می پردازد. با توجه به ضرورت و اهمیت توسعه پایدار و وابستگی شدید صنایع به محیط اطراف خود، اهمیت رعایت مسائل زیست محیطی در برنامه‌ریزی زنجیره‌های تامین اهمیت روزافزونی می یابد. در این تحقیق به بررسی تاثیر رعایت مسائل زیست محیطی بر عملکرد کسب‌و‌کار در زنجیره تامین پرداخته می شود. پرداختن به تاثیر زنجیره تامین سبز بر عملکرد سازمانها، منجر به ترغیب سازمانها در رعایت مسائل زیست محیطی و حفظ محیط زیست خواهد بود. لازم به ذکر است، تا به حال در صنایع تکمیلی و پاییندستی پتروشیمی ایران، پژوهشی با این موضوع انجام نشده بود و در پژوهش‌هایی که در حوزه مدیریت زنجیره تامین سبز در صنایع دیگر انجام شده بود، کمتر به تاثیرگذاری آن بر عملکرد کسب‌و‌کار پرداخته بودند. از طرفی مدلی که در این پژوهش به کار گرفته شده است، تا به حال در هیچ کدام از پژوهش‌های داخل کشور مورد استفاده قرار نگرفته است. بنابراین پژوهش انجام شده، هم از حیث موضوع و هم از لحاظ مدل مفهومی صاحب نوآوری به شمار می رود.
و...