مقدمه
خصوصي‌سازي فرايندي اجرايي، مالي و حقوقي است كه دولتها در بسياري از كشورهاي جهان براي انجام اصلاحات در اقتصاد و نظام اداري كشور به اجرا در مي‌آورند. در پانزده سال گذشته خصوصي سازي از مهم‌ترين عناصر اصلي برنامه اصلاح ساختاري كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه بوده است. در واقع امروزه به دشواري مي‌توان كشوري را يافت كه برنامه‌اي را براي واگذاري تمام يا بخشي از شركتهاي دولتي به بخش خصوصي و يا سهيم كردن بخش خصوصي در مديريت، مالكيت و امور مالي اين شركتها در پيش نگرفته باشد.
دولت جمهوري اسلامي ايران با توجه به تجربه چندين ساله عملكرد شركتهاي دولتي در اقتصاد كشور و تجربيات اداره شركتهايي كه قبلا در بخش خصوصي ايجاد و سازماندهي شده بودند و لزوم ايجاد شرايط لازم جهت خيزش سريع به سمت توسعه اقتصادي و اجتماعي جامعه، و در راستاي اجراي برنامه اول توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تصميم گرفت كه با اجراي سياست واگذاري شركتهاي دولتي، عدم كارايي هاي گذشته را جبران نموده و با كاهش حجم تصديهاي خود از فرصتها و نيروهاي موجود به نحو مطلوبتري استفاده نمايد.
ابلاغیه مقام معظم رهبری در خصوص اجراي سیاستهای کلی اصل44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که با توجه به ضرورت شتاب گرفتن رشد و توسعه اقتصادی کشور مبتنی بر اجرای عدالت اجتماعی و فقرزدایی در چارچوب سند چشم انداز 20 ساله کشور صادر گردید، بیانگر این نکته بود که نظام تصمیم گیری کشور در عالی ترین سطوح، به این نتیجه رسیده است که نظام اقتصادی کشور به منظور توسعه و پیشرفت، به دنبال اعمال سیاستهای آزادسازی اقتصادی بر اساس مجوز شکستن انحصارات در کلیه فعالیتهای مطرح شده در صدر اصل44 قانون اساسی و مجوز وارد شدن بخش خصوصی در این فعالیتها بوده و نیازمند فراهم آوردن اسباب خصوصی سازی و مشارکت فعال صاحبان سرمایه در اقتصاد کشور می باشد.
آنچه كه در اين رابطه و پس از بستر سازي لازم بمنظور اجراي فرآيند خصوصي سازي از اهميت به سزايي برخوردار است، ميزان دستيابي به اهداف از پيش تعيين شده مي باشد. در اين تحقيق در نظر است تا در گامي هر چند كوچك تاثير اجراي سياستهاي كلي اصل 44 قانون اساسي بر عملكرد و بهره وري شركت سهامي آلومينيوم ايران به عنوان يكي از بزرگترين شركتهاي دولتي واگذار شده به بخش خصوصي مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرد
خصوصی‌سازی ابزاری برای توسعه است. تجارب دو دهه اخیر به کرّات لزوم استفاده از مکانیزم بازار و پتانسیل‌های بخش خصوصی جهت تحکیم رشد در فرایند توسعه کشورهای در حال توسعه را به اثبات رسانده است. توجه و تعمق در الگوی موفق توسعه برخی کشورهای در حال توسعه با تکیه بر نیروهای بخش خصوصی مؤید این موضوع و مبین ارجحیت این الگو در مقام مقایسه با سایر الگوهاست.
در ایران نیز، طرح موارد مربوط به واگذاری امور به بخش خصوصی در سیر تکامل مبانی حقوقی خصوصی‌سازی در برنامه‌های توسعه‌ای کشور و ابلاغ سیاستهای کلی اصل44 قانون اساسی، ناشی از دیدگاه لزوم خصوصی‌سازی برای توسعه است. خصوصی‌سازی که در سیاستهای کلی ابلاغی اصل 44 قانون اساسی منظور گردیده است، به منظور شتاب بخشیدن به رشد اقتصاد ملى، گسترش مالكیت در سطح عموم مردم به منظور تأمین عدالت اجتماعى، ارتقاء كارآیى بنگاههاى اقتصادى و بهرهورى منابع مادى و انسانى و فناورى، افزایش رقابت پذیرى در اقتصاد ملى، افزایش سهم بخشهاى خصوصى و تعاونى در اقتصاد ملى، كاستن از بار مالى و مدیریتى دولت در تصدى فعالیتهاى اقتصادی، افزایش سطح عمومى اشتغال، تشویق اقشار مردم به پس‌انداز و سرمایهگذارى و بهبود درآمد خانوارها انجام شده است که این اهداف بیشترین قرابت را با مفهوم توسعه همه جانبه دارند.
يكي از بزرگترين شركتهاي دولتي كه بر اساس سياستهاي كلي اصل 44 قانون اساسي به بخش خصوصي واگذار گرديده، شركت سهامي آلومينيوم ايران است و در اين تحقيق در نظر است تا تاثير اين فرايند بر شاخصهاي عملكرد و بهره وري شركت مذكور مورد بررسي قرار گيرد.
در اين فصل پس از بيان مسئله، به بيان اهميت و ضرورت تحقيق مي پردازيم، همچنين اهداف تحقيق را در قالب اهداف كلي و ويژه بيان مي كنيم. چارچوب نظري تحقيق كه بنيان اصلي طرح سوال است در اين فصل آورده شده و در ادامه مدل تحقيق و شيوه اندازه گيري متغيرها و همچنين فرضيه هاي تحقيق مورد توجه قرار گرفته است. در پايان فصل نيز شرح واژه ها و اصطلاحات آورده شده است.
2-1 تاریخچه مطالعاتی
در ايران و جهان تحقيقات زيادي در رابطه با موضوع خصوصي سازي و تاثيرات آن بر شاخصهاي مختلف صورت گرفته كه در ذيل به تعدادي از آنها ضمن بيان نتايج بدست آمده اشاره مي شود :
تحقيقات انجام شده در خارج از كشور
1) در سال 2010 پژوهشي توسط ژانگ كاي هوانگ[1] در رابطه با بررسي تغيير در عملكرد مالي و عملياتي 127 نمونه از شركتهاي خصوصي شده چيني كه كنترل آنها از بخش دولتي به بخش خصوصي منتقل گرديده بود، و با هدف گسترش ادبيات جاري در سه جنبه : گسترش ادبيات خصوصي سازي، بيان تاثيرات متفاوت مالكيت در خصوصي سازي و لزوم اصلاحات بيشتر در دولت چين انجام پذيرفت. به اين منظور تغييرات عملكرد شركتهاي مذكور در سه سال قبل و بعد از خصوصي سازي مطابقت و مقايسه شد و براي تعيين معني دار بودن تفاوت بين ميانگين متغيرهاي وابسته در دوره هاي سه ساله قبل و بعد از خصوصي سازي از آزمون ويلكاكسون استفاده گرديد. فرضيه اصلي پژوهش بر اين اصل استوار بود كه خصوصي سازي كامل و يا نهايي در بهبود عملكرد مالي و عملياتي شركتها مؤثر است. در تحقيق مذكور بازدهي شركتها، سودآوري، اهرم مالي، صرفه جويي در هزينه توليد و اشتغال مورد توجه بود. نتايج تحقيق نشان از افزايش بازده، سودآوري و كاهش تعداد نيروي انساني داشت. همچنين تاثير واگذاري مديريت شركتها به مديران داخلي (قبلي) و مديران خارج از مجموعه شركتها (مديران جديد) نيز مورد بررسي قرار گرفت و نشانگر اين موضوع بود كه عليرغم تمايل مديران داخلي به بهبود عملكرد شركت، انگيزه كافي براي تجديد ساختار وجود ندارد. مطالعات مذكور همچنين بيانگر اين نكته مي باشد كه، انتقال كامل كنترل از بخش دولتي به بخش خصوصي در شركتهاي واگذار شده ، عامل مؤثري بر بهبود عملكرد شركتهاي مورد بررسي است.
2) یکی از بزرگترین تحقیقات درزمینه خصوصی سازی، توسط نرجس بوباکری[2] و ژان کلود کاست[3] در سال 1994، انجام گرفته است. در این پژوهش 79 شرکت از بین 23 کشور در حال توسعه انتخاب شده است و عملکرد مالی و عملیاتی آنها در سه سال قبل و بعد از خصوصی سازی و طی دوره زمانی 1992-1980 بررسی شده است. شرکتهای این نمونه از کشورهای با درآمد اقتصادی اندک (بنگلادش، هند و پاکستان)، کشورهای با درآمد متوسط (آرژانتین، برزیل، یونان، کره، مالزی، مکزیک، پرتقال، سنگاپور، تایوان ،ترینیداد و توباگو و ونزوئلا) انتخاب شده اند.
این نمونه ها شامل صنایع مختلف با اندازه های متفاوت است. هدف مطالعه این بوده است که مشخص نماید آیا اجرای سیاست خصوصی سازی در کشورهای در حال توسعه مطلوب بوده است و منجر به بهبود عملکرد، بویژه سودآوری شده است یا خیر؟ بدین منظور از شاخصهای سودآوری و عملیاتی برای تعیین تغییر در عملکرد استفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که با خصوصی شدن شرکت ها سوددهی آنها نیز افزایش یافته است.
و...
فهرست:
چكيده 1
مقدمه 2
فصل اول: كليات تحقیق
1-1 مقدمه 4
2-1 تاریخچه مطالعاتی. 5
3-1- بيان مسئله 9
4-1- چارچوب نظري تحقيق. 12
5-1- فرضيه هاي تحقيق. 15
6-1- اهداف تحقيق : 15
1-6-1- اهداف كلي. 15
2-6-1- اهداف ويژه 16
7-1- اهميت و ضرورت موضوع تحقيق. 16
8-1حدود مطالعاتی. 18
1-8-1 قلمرو مكاني تحقيق. 18
2-8-1 قلمرو زماني تحقيق. 18
9-1- شرح واژه ها و اصطلاحات.. 18
فصل دوم: مروری بر ادبيات تحقيق
1-2 مقدمه 23
2-2 بخش اول: خصوصي سازي. 23
1-2-2 تعريف خصوصي سازي. 23
2-2-2 علل پيدايش خصوصي سازي. 24
3-2-2 اهداف خصوصي سازي. 25
4-2-2 روشهاي خصوصي سازي. 26
5-2-2-تاريخچه خصوصي سازي. 27
6-2-2- خصوصي سازي در جهان. 31
7-2-2- خصوصی سازی در ایران. 34
1-7-2-2- خصوصي سازي تا قبل از تصويب قانون برنامه سوم توسعه 35
2-7-2-2- خصوصي سازي بر اساس قانون برنامه سوم توسعه 36
3-7-2-2- خصوصي سازي بر اساس قانون برنامه چهارم 37
8-2-2- سياستهاي كلي اصل 44 قانون اساسي. 39
1-8-2-2- كليات.. 39
2-8-2-2- وضعيت و مشكلات اجراي سياستهاي كلي اصل 44. 41
3-2 بخش دوم: ارزيابي عملكرد 44
1-3-2- طبقه بندي معيارهاي ارزيابي عملكرد 44
1-1-3-2- معيارهاي ارزيابي عملكرد حسابداري (مالي) 45
2-1-3-2- معيارهاي ارزيابي عملكرد اقتصادي. 47
4-2 بخش سوم : بهره وري. 53
1-4-2- تعريف بهره وري. 53
2-4-2 ديدگاههاي مختلف درباره بهره وري. 57
3-4-2- برخي سوء برداشتها درباره مفهوم بهره وري. 59
4-4-2- سطوح بهره وري. 60
5-4-2- شاخصهاي ارزيابي بهره وري. 61
6-4-2- چرخه مديريت بهره وري. 62
5-2- بخش چهارم : پيشينه تحقيق. 63
1-5-2- تحقيقات انجام شده در خارج از كشور. 64
2-5-2- تحقيقات انجام شده در داخل كشور. 66
6-2- بخش پنجم: معرفي شركت.. 69
1-6-2- كليات.. 69
2-6-2- موضوع فعاليت شركت طبق اساسنامه 70
3-6-2- سرمايه و سهام شركت.. 71
4-6-2- كارگاههاي اصلي شركت ايرالكو. 73
5-6-2- محصولات اصلي شركت ايرالكو. 75
فصل سوم: روش اجرای تحقیق
1-3 مقدمه 78
2-3 روش تحقیق. 78
3-3- ابزارهاي گرد آوري داده ها (اطلاعات) 79
4-3 روش گردآوري اطلاعات.. 80
5-3 مدل تحقيق : 80
6-3 شيوه اندازه گيري متغيرها 83
1-6-3 شاخصهاي سنجش عملكرد 83
1-1-6-3 معيارهاي سنجش عملكرد مالي (حسابداري) 83
1-1-1-6-3 نسبتهاي نقدينگي: 83
2-1-1-6-3 نسبتهاي فعاليت.. 83
3-1-1-6-3 نسبتهاي اهرمي. 84
4-1-1-6-3 نسبتهاي سود آوري. 85
2-1-6-3 معيارهاي سنجش عملكرد اقتصادي. 86
1-2-1-6-3 ارزش افزوده اقتصادي. 86
2-2-1-6-3 ارزش افزوده اقتصادي تعديل شده 87
3-2-1-6-3 ارزش افزوده بازار. 87
2-6-3 شاخصهاي سنجش بهره وري. 87
1-2-6-3 معيارهاي سنجش كارايي. 87
2-2-6-3 معيارهاي سنجش اثربخشي. 88
7-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 89
فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده‌ها
1-4 مقدمه 96
2-4 شاخص های توصیفی متغیرها 96
3-4 روش آزمون فرضیه ها 99
4-4 تجزيه و تحليل فرضیه هاي تحقيق. 102
1-4-4 تجزيه و تحليل فرضيه اصلي اول. 102
1-1-4-4 تجزيه و تحليل فرضيه فرعي اول. 102
2-1-4-4 تجزيه و تحليل فرضيه فرعي دوم 116
2-4-4 تجزيه و تحليل فرضيه اصلي دوم 120
1-2-4-4 تجزيه و تحليل فرضيه فرعي سوم 120
2-2-4-4 تجزيه و تحليل فرضيه فرعي چهارم 124
3-4-4 تجزيه و تحليل كلي. 129
فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادات
1-5 مقدمه 133
2-5 ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه 133
1-2-5 نتيجه آزمون فرضیه اصلي اول. 133
1-1-2-5 نتيجه آزمون فرضيه فرعي اول. 133
2-1-2-5 نتيجه آزمون فرضيه فرعي دوم 135
2-2-5 نتيجه آزمون فرضیه اصلي دوم 136
1-2-2-5 نتيجه آزمون فرضیه فرعي سوم 136
2-2-2-5 نتيجه آزمون فرضیه فرعي چهارم 136
3-5 نتیجه گیری کلی تحقیق. 137
4-5 پیشنهادها 138
1-4-5 پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق. 138
2-4-5 پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی. 139
5-5 محدودیت های تحقیق. 139
پیوست ها
پیوست الف: ریز محاسبات.. 146
پیوست ب: محاسبات نهایی. 146
منابع و ماخذ
منابع فارسي: 149
منابع لاتین: 151
چکیده انگلیسی: 152
فهرست جداول :
جدول 1-1 : نتايج تحقيقات قبلي، پيرامون تاثير تغييرات ساختار مالكيت بر عملكرد و بهره وري.
جدول 1-2 : ارزش واگذاريها از سال 1370 لغايت 30/10/1389. 38
جدول 2-2 عملكرد مقايسه اي سازمان خصوصي سازي طي سالهاي بعد از ابلاغ سياستهاي كلي اصل 44 40
جدول 3-2 : تركيب سهامداران، تعداد سهام و مبلغ سرمايه شركت سهامي آلومينيوم ايران در بدو تأسيس 71
جدول 4-2 : تركيب سهامداران، تعداد سهام و مبلغ سرمايه شركت قبل خصوصي سازي. 72
جدول 5-2: تركيب سهامداران، تعداد سهام و مبلغ سرمايه شركت بعد ازخصوصي سازي. 73
جدول 1-3 : مقادير ترجيحات براي مقايسات زوجي. 92
جدول1-4 : شاخص های توصیف کننده متغیرها ي تحقيق. 97
جدول2-4 : مقادير همگن شده نسبتهاي نقدينگي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 102
جدول3-4 :وزن نهايي هر يك از نسبتهاي نقدينگي بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 103
جدول4-4 : رتبه نسبتهاي نقدينگي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 104
جدول5-4 : مقادير همگن شده نسبتهاي فعاليت در دوره هاي مختلف مالكيت.. 105
جدول6-4 : وزن نهايي هر يك از نسبتهاي فعاليت بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 105
جدول7-4 : رتبه نسبتهاي فعاليت در دوره هاي مختلف مالكيت.. 106
جدول8-4 : مقادير همگن شده نسبتهاي اهرمي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 107
جدول9-4 : وزن نهايي هر يك از نسبتهاي فعاليت بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 108
جدول10-4 : رتبه نسبتهاي اهرمي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 109
جدول11-4: مقادير همگن شده نسبتهاي سودآوري در دوره هاي مختلف مالكيت.. 110
جدول12-4: وزن نهايي هر يك از نسبتهاي سودآوري بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 111
جدول13-4 : رتبه نسبتهاي سودآوري در دوره هاي مختلف مالكيت.. 113
جدول14-4 : وزن نهايي هر يك از معيارهاي عملكرد مالي بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي.
جدول15-4 : رتبه كل عملكرد مالي شركت در دوره هاي مختلف مالكيت.. 115
جدول16-4 : مقادير همگن شده هر يك از معيارهاي اقتصادي در دوره هاي مختلف مالكيت..
جدول17-4 : وزن نهايي معيارهاي عملكرد اقتصادي بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 116
جدول 18-4 : رتبه معيارهاي اقتصادي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 117
جدول19-4 : وزن نهايي هر يك از معيارهاي عملكرد بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 118
جدول20-4 : رتبه عملكرد شركت در دوره هاي مختلف مالكيت.. 119
جدول21-4 : مقادير همگن شده هر يك از معيارهاي كارايي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 121
جدول22-4 : وزن نهايي هر يك از معيارهاي كارايي بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 121
جدول23-4 : رتبه معيارهاي كارايي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 123
جدول24-4 : مقادير همگن شده هر يك از معيارهاي كارايي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 124
جدول25-4: وزن نهايي هر يك از معيارهاي اثربخشي بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 125
جدول26-4: رتبه معيارهاي اثربخشي در دوره هاي مختلف مالكيت.. 126
جدول27-4 : وزن نهايي هر يك از معيارهاي بهره وري بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي. 27
جدول28-4: رتبه بهره وري شركت در دوره هاي مختلف مالكيت.. 128
جدول29-4:وزن نهايي هر يك از شاخصهاي عملكرد و بهره وري بر مبناي روش تحليل سلسله مراتبي 129
جدول30-4: رتبه كلي عملكرد و بهره وري شركت در دوره هاي مختلف مالكيت.. 130
جدول31-4 : خلاصه نتيجه تجزيه و تحليل فرضيات.. 131