تاریخچه:
سرچشمه قدرت را باید دروجود حضرت حق جستجو کرد که قطره ای از آن را در وجود انسان قرار داد و این چنین،
«قدرت» از مهمترین اوصاف انسان شد. موجودی که خداوند عزّوجلّ او را اشرف مخلوقات آفرید و بر خلقتش مباحات کرد.[1]
پس تاریخ پیدایش این مفهوم راباید همزمان باآفرینش انسان دانست . و انسان، با تمام اوصافش و با فطرت الهی اش[2]موضوع اصلی علوم انسانی من جمله علم حقوق قرار گرفت. چرا که او موجودی اجتماعی بود و رفع حوائج و دفع مضارّ او را به عرصۀ اجتماع کشاند ولی عدۀ کثیری مغلوب خواسته های درونی خویش گشتند و از مسیر حق و عدالت منحرف شدند و اجتماع برای تنظیم روابط انسانی و تعدیل شهوت انسانی، به مجموعۀ قواعد و مقرراتی محتاج گشت که زمینه ساز پیدایش علم حقوق شد.
بسیاری از قواعد و مقررات حقوقی که امروز نیز از طبیعی ترین و فطری ترین مباحث این علم است در جوامع اولیه جنبه مدوّن نداشته است به طوریکه امروزه نیز حقوق یک کشور محدود به حقوق نوشته آن نیست.
بنابراین تاریخچه بسیاری از مفاهیم و مسائل حقوقی را باید در جوامع اولیه و در لا به لای قواعد فطری و طبیعی یافت ولی گروهی بر این باورند که تاریخ واقعی یک مسئله از زمانی آغاز می‌شود که به آن توجه خاص و مشخص شده است ومسئله مورد نظر به عنوان یک موجود علمی درهندسۀ دانش مکان وموقعیتی را اشغال کرده است.
قوۀ تعقّل بشری در همان جوامع ابتدایی اقتضاء آنرا داشت که اگر طرف مقابل قادر بر اجرای تعهد نیست نباید حاضر بر توافق جهت مبادله و معاوضه شود.پس او اگرمی دانست در مقابل کالایی که تسلیم می کند هرگز به عوضی دست نمی‌یابد.
با تکیه بر عقل سلیم خود هرگز حاضر به تسلیم نمی گرديد. پس قدرت بر اجرای تعهد به معنای مضیّق آن که فقط محدود به توانایی مشخص متعهد است در جوامع اولیه مدّ نظربوده است. این مفهوم قدیمی از قدرت براجرای تعهد مترادف معنای ظاهری آن ویکی از اوصاف انسان است.[3]
تعالیم آسمانی بر این مفهوم جلایی مذهبی بخشید تا جایی که اگرانسان خود را قادر بر اجرای تعهد نمی بیند هرگز نباید پذیرای تعهدی گردد.[4]
باپیشرفت جوامع انسانی و پیچیدگی روابط و کثرت مبادلات و وسعت معاملات و تشکیل نظام های حقوقی و مجموعه های مدوّن قانونی بسیاری ازقواعد اوّلیه و طبیعی جایگاه خاص خویش را پیدا کرد که تاریخ واقعی حضور یک مسئله حقوقی راباید همین دوران دانست.
حقوق اسلام با محتوایی الهی و گذراندن دوران طلایی نبوّت وامامت به وسیله اندیشه های والای فقهای سترگ علوم اسلامی چنان تجلّی و ژرفای بی مانندی یافت که هم اکنون نیز به عنوان یک نظام مستقل و دقیق و سیستماتیک درکنار دیگر نظام های حقوقی عرض اندام می کند.
بسیاری از فقها باذکاوت خاص بحث «تعذّر» را به تعذّر ابتدایی و تعذّر عارضی یا طاری تقسیم کرده و در عقود مهمی مثل بیع و اجاره در شرایط مبیع و عین مستأجره مقدور التسلیم بودن آنرا تشریح کرده اند.
بین فقها هرچند بسیاری ازمباحث دقیق تعهدات را بطور پراکنده و به تبعیت ازکتب فقهی سابق با پایبندی به سنتّهای تدوین گذشته ، مطرح کرده اند. و باب خاصی را به قواعد عمومی اختصاص نداده اند ولی آنها از نظر محتوی وقدرت استدلال، مسائل و اصولی را بیان کرده اند که امروزه نیز یک محقق، با استدلال و تطبیق می تواند راه حل بسیاری از مشکلات مستحدثه را در آنها بیابد. و این است که حقوق اسلام بعنوان یک نظام مدرن امروز نیز در جامعه علمی معاصر می درخشد.
پیشینه شرط قدرت بر اجرای تعهد در حقوق ایران به زمان تدوین قانون مدنی مربوط است.[5]
[1] آیه 23 سوره مؤمنون «ثم انشاء خلقاً آخر فتبارک احسن الخالقین»
[2] آیه 30 سوره روم فأقم وجهک للدّین
[3] این مفهوم قدیمی قدرت را قدرت «نسبی مضیق» می گوئیم. که تئوری شخصي تعهد نیز به آن تکیه دارد و درمفهوم وسیع آن توانایی «متعهدله» رانیز شامل می شود که در صورت اخیر ماآنرا«قدرت نسبی موسّع» می‌نامیم.
[4] از باب مثال در قوانین مدون کشورهای اسلامی می توان به موارد زیر اشاره کرد ماده 351 و 208ق.م مصر- ماده 415،391ق.م کویت- م 319 و 292 ق المرحیات لبنان.
[5] قانون مدنی در سه دوره قانونگذاری به تصویب رسیده است. از ماده 1 تا 955 درسال1307 و از ماده 956 تا 1206 در سال 1313 و ازماده 1207 تا 1335 در سال 1314.
فهرست تفضیلی
مقدمه............................
تاریخچه و ضرورت بحث و طرح و تقسیم مطالب..........
فصل اول: تعاریف و مفاهیم و مشخصات شرط قدرت و علم به قدرت بر اجرای تعهد
گفتاراول: تعریف شرط قدرت و علم بر اجرای تعهد و مفاهیم سازنده آن.............
مبحث اول: تعریف عقد و قرار داد و اعمال حقوقی...............................................
مبحث دوم: تعریف تعهد.......................................................................................
مبحث سوم: مفهوم شرط.....................................................................................
مبحث چهارم: مفهوم قدرت..................................................................................
مبحث پنجم: مفهوم اجرای تعهد............................................................................
مبحث ششم: تعریف شرط قدرت و علم بر اجرای تعهد........................................
گفتار دوم: مشخصات شرط قدرت علم بر اجرای تعهد.........................................
مبحث اول: قدرت بر اجرای تعهد به عنوان وصف انسان......................................
مبحث دوم: اثبات بر اجرای تعهد به عنوان وصف مورد تعهد...............................
بند اول: جایگاه شرط مزبور در نظام های حقوقی و قوانین مدون و تالیفات
حقوقی..................................................................................................................
بند دوم: جایگزینی قدرت متعهدله یاغیر متعهد به جای قدرت متعهد...................
بند سوم: عدم تأثیر ناتوانی مشخص درصحت عقد..............................................
مبحث سوم: قدرت بر اجرای تعهد و علم به آن شرط صحت است نه رکن عقد....
مبحث چهارم: قدرت بر اجرای تعهد در مرحله پیدایش تعهد و درمرحله اجرای
تعهد.....................................................................................................................
فصل دوم: موضوع واقعی بودن شرط قدرت و علم به قدرت بر اجرای تعهد و نقش و قلمرو مصادیق این شرط
گفتار اول: موضوع واقعی شرط قدرت بر اجرای تعهد.........................................
مبحث اول: مفهوم علم به قدرت............................................................................
مبحث دوم: موضوع واقعی شرط قدرت بر اجرای تعهد به عنوان یک قدرت مرکب
بند اول: نقش علم در موضوع واقعی شرط مذکور (قدرت علمی)..........................
بند دوم: نقش علم بر عدم قدرت و عدم علم به قدرت............................................
بند سوم: نقش قدرت واقعی در موضوع شرط قدرت بر اجرای تعهد....................
بند چهارم: نقش قدرت معلوم (قدرت واقعی و قدرت علمی)...................................
مبحث سوم: قدرت واقعی یا قدرت علمی...............................................................
بند اول: وثوق واطمینان براجرای تعهد.................................................................
بند دوم: ظن بر اجرای تعهد.................................................................................
بند سوم: شک و تردید بر اجرای تعهد و وجود قدرت..........................................
بند چهارم: احتمال بر اجرای تعهد........................................................................
بند پنجم: امیر و تصور بر اجرای تعهد.................................................................
بند ششم: نتیجه بحث موضوع واقعی شرط قدرت و علم بر اجرای تعهد..............
مبحث چهارم: مقتضای حدیث نفی غرر................................................................
گفتار دوم: قدرت بر اجرای تعهد به عنوان یک شرط عام و مستقل وقلمرو مصادیق آن در برخی ازانواع تعهد
مبحث اول: قدرت بر اجرای تعهد به عنوان شرط عام ومستقل.............................
بند اول: رابطه «رابطه قدرت بر تسلیم مبیع» یا «مالیت داشتن مبیع»
بند دوم: رابطه شرط قدرت بر اجرای تعهد با موجود بودن مورد تعهد..............
بند سوم: رابطه مشروعیت مورد معامله با مقدوریت آن.......................................
بند چهارم: عدم قدرت بر اجرای تعهد شامل فرض محال بودن مورد تعهد است.
بند پنجم: ارتباط قدرت بر اجرای تعهد با تمام شرایط مربوط به مورد تعهد
مبحث دوم: قلمرو قدرت و علم به قدرت بر اجرای تعهد در برخی ازانواع تعهد
بند اول: قدرت براجرای تعهد درتعهدات مستمر و تعهدات آنی............................
بند دوم:قدرت بر اجرای تعهد در تعهدات موجل و حال.........................................
مبحث سوم: ........................................................................................................