مقدمه
با توجه به پيشرفت‌هاي فناوري روزمره و شتابان, جوامع به جوامعي مبتني بر دانش و آگاهي تبديل شده‌اند. توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات به مؤسسات و سازمانها اين امكان را مي‌دهد كه فعاليت‌هاي تجاري و مبادلات خود را با سرعت و انعطاف‌پذيري انجام دهند.
در قرن بيست و يكم فناوري اطلاعاتي و ارتباطي با سرعت بيشتر پيشرفت و توسعه خواهد كرد. پيشرفت‌هاي به وجود آمده در فناوري اطلاعات و ارتباطات در اواخر قرن بيستم باعث شكل‌گيري تجارت الكترونيكي شده است. تجارت الكترونيكي انقلابي عظيم در شيوه تجارت و كسب و كار به وجود آورده است.
تجارت الكترونيكي و به تعبير وسيع‌تر كسب و كار الكترونيكي شيوه و نحوه زندگي كردن انسانها را نيز متحول مي‌سازد. كشورهاي پيشرفته چندين سال است كه تجارت الكترونيكي را آغاز كرده‌اند و كم كم مسائل و مشكلات آن را تجربه كرده‌اند بنابراين تا حدودي بسترهاي فناوري, قانوني و سرمايه‌هاي انساني و مادي لازم براي توسعه و گسترش آن را فراهم ساخته‌اند و در آستانه تحول اساسي و كامل در شيوه كسب و كار و زندگي هستند, كه در آن به ميزان وسيع از فناوري اطلاعات و ارتباطات استفاده خواهد شد.
علاوه بر كشورهاي پيشرفته, كشورهاي در حال توسعه نيز به منظور ايجاد زيرساخت‌ها و بسترهاي لازم براي تجارت الكترونيكي, در حال برنامه‌ريزي و تلاش هستند. در كشور ما هم تلاش‌هاي پراكنده‌اي صورت گرفته است, ولي اين تلاشها تاكنون اثربخش نبوده است زيرا از يك طرف از انسجام و يكپارچگي لازم برخوردار نمي‌باشد و از طرف ديگر فاقد سرعت مناسب هستند.
از آنجا كه هدف غايي كتاب حاضر بسترسازي براي گسترش تجارت الكترونيكي و كسب و كار الكترونيكي در ايران مي‌باشد در اين فصل در خصوص تجارت الكترونيكي بحث و بررسي به عمل مي‌آيد. هدف از ارائه اين فصل آشنايي با ابعاد و زيرساخت‌هاي تجارت الكترونيكي و تبيين نقش و جايگاه انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي در آن مي‌باشد.
2ـ1ـ مفهوم تجارت الكترونيكي[1]
رشد سريع فناوري اطلاعات و ارتباطات در دهه پاياني قرن بيستم و شروع قرن بيست و يكم و افق‌هاي جديدي را بر روي كسب و كار و تجارت باز نمود. اين افق‌هاي جديد سبب تحول در امر تجارت گرديد و با سرعت و شتاب وصف‌ناپذيري در حال گسترش مي‌باشد.
تحولات در زمينه فناوري اطلاعاتي و ارتباطي به حدي زياد و مؤثر بوده كه بعضي‌ها عصر حاضر را عصر اطلاعات و تحولات را به انقلاب اطلاعاتي تعبير مي‌نمايند. انقلاب اطلاعاتي سبب ايجاد شيوه‌هاي نوين و بي‌سابقه در توليد, پردازش و انتقال اطلاعات مي‌گردد. شيوه‌هاي جديد به علت اينكه موجب افزايش كارايي, بهره‌وري, اثربخشي و بالا بردن سرعت در برقراري ارتباطات, و كاهش هزينه‌ها شده است, از طرف شركتها و سازمانهاي تجاري با استقبال زيادي مواجه گرديده است و در عرصه نوين رقابت, مزيت‌هاي رقابتي زيادي را براي آنها به همراه خواهد داشت.
در سال 1991 اينترنت در سراسر دنيا فقط 3 ميليون كاربر داشت و از طريق اينترنت تجارتي صورت نمي‌گرفت ولي در سال 1999 بالغ بر 150 ميليون نفر به اينترنت دسترسي پيدا كردند و تقريباً آنها خريدهاي خود را به صورت پيوسته از پايگاههاي تجارت الكترونيكي انجام مي‌دادند[2].
با توجه به مزيت‌هاي زيادي كه تجارت الكترونيكي در بردارد پيش‌بيني مي‌گردد در آينده نزديك, با سرعت زيادتري مورد استفاده قرار گيرد و انقلاب ديگري را در عرصه تجارت به وجود آورد. اين انقلاب جديد نحوه خريد و فروش كالا و خدمات توسط مؤسسات تجاري و اشخاص را متحول مي‌سازد.
قبل از پرداختن به مقوله تجارت الكترونيكي لازم است تعريف روشني از آن ارائه گردد. هر چند با توجه به عمر كوتاه تجارت الكترونيكي هنوز تعريف دقيق, روشن, جامع و مانع از اين اصطلاح به ارائه نگرديده است, ولي اين بدان معني نيست كه در اين زمينه كاري نشده و يا تعريفي ارائه نشده است. بلكه تعاريف بسيار زيادي ارائه شده است, اما در بين انديشمندان اين رشته اتفاق نظر وجود ندارد. در ادامه به پاره‌اي از تعاريف اشاره مي‌شود و سپس يك تعريف جمع‌بندي شده ارائه و مورد استفاده قرار مي‌گيرد..
”باجاج“[3] تجارت الكترونيكي را اين گونه توصيف مي‌نمايد: ”تجارت الكترونيكي يعني مبادلة اطلاعات تجاري بدون استفاده از كاغذ است كه در آن نوآوري‌هايي مانند مبادله الكترونيكي داده‌ها, پست الكترونيكي, تابلو اعلانات الكترونيكي, انتقال الكترونيكي وجوه و ساير فناوريهاي مبتني بر شبكه به كار برده مي‌شود. تجارت الكترونيكي نه تنها عملياتي را كه در انجام معاملات به طور دستي و با استفاده از كاغذ صورت مي‌گيرد به حالت خودكار درمي‌آورد, بلكه سازمانها را ياري مي‌كند به يك محيط كاملاً الكترونيكي قدم بگذارند و شيوه‌هاي كاري خود را تغيير دهند.“[4]
در تعريف ديگري تجارت الكترونيكي اين گونه تعبير شده است: ”انجام تجارت روي اينترنت, فروش كالاو خدماتي كه به صورت ناپيوسته توزيع مي‌شود و ]يا فروش[ به صورت پيوسته يعني ارائه محصولات ]مثل كتاب الكترونيكي, نرم‌افزار[ كه از طريق نرم‌افزارهاي كامپيوتري به دست مصرف‌كننده مي‌رسد.“ مبادلات مي‌تواند بين بنگاههاي تجاري, شركتها و مصرف‌كننده انجام شود. اما اينترنت شامل يك طيف وسيع‌تر از فعاليت‌هاي بالقوه تجاري و تبادل اطلاعاتي است. به عنوان نمونه اينترنت به شركتها, اشخاص و دولت‌ها يك زيرساخت الكترونيكي را پيشنهاد مي‌كند كه قادر است بازارهاي مجازي مزايده براي كالاها و خدمات ايجاد كنند. مثلاً ebay.com جزو اولين سايت‌هايي است كه موفق شد چارچوبي ايجاد كند كه در آن مصرف‌كنندگان بتوانند كالاها و خدمات بسيار متنوعي را با افراد ديگر (C2C) و يا (C2B) داد و ستد كنند[5].
هدف از بكارگيري تجارت الكترونيكي توسعه روشهاي قديمي تجارت نيست بلكه ارائه روشي جديد در انجام امور بازرگاني محسوب مي‌شود. با توجه به اين روش جديد بازرگانان قادرند محصولات خود را به شكل تمام وقت و به تمام خريداران در سرتاسر جهان مستقل از مرزهاي جغرافيايي و ملتها عرضه كنند.
با توجه به نو بودن مفهوم تجارت الكترونيكي هنوز اغلب مردم فكر مي‌كنند تجارت الكترونيكي معادل خريد و فروش از طريق شبكه اينترنت مي‌باشد. در صورتي كه اين فقط جزء كوچكي از تجارت الكترونيكي محسوب مي‌شود. تجارت الكترونيكي امروزه مفهوم بسيار وسيعي دارد كه جنبه‌هاي مختلف تجارت, اقتصاد و بانكداري را دربرمي‌گيرد. تجارت الكترونيكي شامل خرده‌فروشي, عمده‌فروشي كالاهاي قابل لمس (مثل اتومبيل) و كالاهاي غيرقابل لمس (مثل اطلاعات, نرم‌افزار), ارائه سرويسهاي مختلف به مشتريان نظير مشاوره‌هاي پزشكي, حقوقي, مشاوره‌اي مديريتي و تخصصي و ديگر موارد تجارت مثل راه‌اندازي مناقصات و مزايده‌ها و تبادل كالا با كالا و همچنين شامل هر گونه تراكنش مالي / تجاري بين مؤسسات و افراد مختلف مي‌گردد.
كنسرسيوم صنعت كمرس نت[6] از تجارت الكترونيكي تعريف زير را ارائه نموده است:
”تجارت الكترونيكي“ عبارت است از استفاده از كامپيوترهاي يك يا چند شبكه براي ايجاد انتقال اطلاعات تجاري كه بيشتر با خريد و فروش اطلاعات, كالا و خدمات از طريق اينترنت مرتبط مي‌باشد. رسالت تجارت الكترونيكي فقط ارتباط نيست بلكه پي‌ريزي و تقويت روابط تجاري است[7].
كلاكوتا و وينستون[8] (1997) معتقدند كه ارائه يك تعريف از تجارت الكترونيكي بستگي به اين دارد كه از نظر چه كسي بخواهيم تجارت الكترونيكي را تعريف نماييم:
از ديدگاه ارتباطات, تجارت الكترونيكي عبارت است از تحويل اطلاعات, كالا يا خدمات يا پرداخت‌ها از طريق خطوط تلفن, شبكه‌هاي كامپيوتر يا ابزارهاي ديگر.
از ديدگاه فرآيند كسب و كار, تجارت الكترونيكي عبارت است از كاربرد فناوري به سمت و سوي اتوماسيون مبادلات تجاري و جريان كارها.
از ديدگاه خدماتي, تجارت الكترونيكي عبارت است از يك ابزاري كه به وسيله آن شركتها و مؤسسات, مشتريان و مديريت, هزينه‌هاي خدمات را كاهش مي‌دهند, كيفيت كالاها را بهبود مي‌بخشند و سرعت ارائه خدمات را افزايش مي‌دهند.
از ديدگاه پيوسته[9] تجارت الكترونيكي باعث ايجاد توانايي خريد و فروش كالا و اطلاعات از طريق اينترنت و ساير سرويسهاي پيوسته مي‌شود.
تعاريف فوق هر كدام, جنبه‌اي از جنبه‌هاي تجارت الكترونيكي را مد نظر داشته است ولي هيچ كدام جامع و مانع نمي‌باشد. زيرا هر كدام با زدن لنزي بر چشمان خود براي لحظه‌اي چشم‌انداز تجارت الكترونيكي را به تصوير كشيده‌اند.
به طور كلي تجارت الكترونيكي بر توليد (ايجاد) و بهره‌برداري از فرصت‌هاي جديد كسب و كار تأكيد دارد. و به عبارت ديگر ”ايجاد ارزش اقتصادي“ يا ”انجام كار بيشتر با هزينه كمتر“ در تجارت الكترونيكي مد نظر است.
تجارت الكترونيكي كوشش مي‌نمايند فرآيند اجرايي مبادلات مؤسسات و كسب و كار را بر روي شبكه‌هاي گوناگون, قانوني نموده و تعمق ببخشد. توسعه اين فرآيندها مي‌تواند باعث عملكرد كاراتر (كيفيت بهتر, رضايت بيشتر مشتريان و تصميم‌گيري بهتر در سطح مؤسسات و سازمانها), كارايي اقتصادي بيشتر (هزينه‌هاي كمتر) و مبادلات سريع‌تر (سرعت بالاتر, پرشتاب, يا مبادلات پيوسته) گردد. به طور خاص تجارت الكترونيكي اجراي تبادل اطلاعات بين دو يا چند بخش (مؤسسات, سازمانها, اشخاص) را با استفاده از ارتباطات شبكه‌اي ميسر مي‌سازد. اين شبكه‌ها مي‌توانند تركيبي از سيستم تلفن معمولي (POTS)[10], تلويزيون كابلي[11], خطوط اجاره‌اي[12] و بي‌سيم[13] باشند. مبادلات مبتني بر فناوري اطلاعات و ارتباطات در حقيقت راه جديدي براي انجام امور كسب و كار و حتي انواع جديد كسب و كار را به وجود آورده است. به همين علت اخيراً مفهوم كسب و كار الكترونيكي[14] به طور گسترده‌اي مورد استفاده قرار گرفته است.
3ـ1ـ تاريخچه تجارت الكترونيكي
هر چند اصطلاح تجارت الكترونيكي جديداً مطرح شده است ولي استفاده از فناوريهاي الكترونيكي در انجام امور بازرگاني و تجاري به سالهاي قبل بازمي‌گردد. به عنوان مثال استفاده از كارت به جاي پول در اوايل دهه 1950 در كشور آمريكا آغاز شد. در اين دهه اولين كارت پلاستيكي جهت پرداخت هزينه‌هاي خريد كالا يا خدمات توسط مؤسسة آي دينرز[15] توليد شد.
از آن تاريخ به بعد استفاده از انواع كارتها توسط مؤسسات خدمات عمومي به عنوان بليط قطار, اتوبوس و راه‌آهن شهري, مؤسسات مالي نظير بانكها و يا مؤسسات غيرمالي نظير مخابرات, ثبت احوال و مؤسسات مالي اعتباري بين‌المللي مثل ويزا[16], مستركارت[17], آمريكن اكسپرس[18], معمول و گسترش يافت.
با الكترونيكي شدن كارتها و به كارگيري پايانه‌هاي رايانه‌اي در نقطه فروش
(POS)[19] در سال 1983 ابعاد استفاده از كارتها در تجارت گسترده‌تر شد.
علاوه بر كارتها كه در شكل‌گيري تجارت الكترونيكي مؤثر بوده, بكارگيري وسيع رايانه توسط شركتهاي بزرگ در دهه 75 ميلادي نيز مؤثر بوده است. در اين دهه شركتهاي بزرگ و چندمليتي شبكه‌هاي اختصاصي رايانه‌اي بوجود آوردند تا از اين طريق بتوانند با سرعت و سهولت بيشتري اطلاعات تجاري را بين خود و توليدكنندگان ديگر مبادله نمايند. اين روش انتقال الكترونيكي داده‌ها را ”مبادله الكترونيكي داده‌ها (EDI) [20] “ مي‌نامند.
[1]. Electronic Commerce (EC)
[2] . كلباسي, 1380, ص 28.
[3]. K.K. Bajaj
[4] . باجاج و دبجاجي, 1376, ص ص 5ـ3.
[5] . كلباسي, 1380, ص 29.
[6]. Commerce Net
[7] . حشمي و فريد, 1380, ص 43.
[8]. Kalakota and whinston
[9]. On-line
[10]. Plain Old Telephone System (POTS)
[11] . Cable TV
[12] . Leased Lines
[13] . Wireless
[14]. Electronic Business
[15]. Idiners
[16]. Visa
[17]. Master Card
[18]. American Express
[19]. Point Of Sale
[20]. Electronic Data Interchange
فهرست مطالب
پيشگفتار
فصل اول : تجارت الكترونيكي
1ـ1ـ مقدمه
2ـ1ـ مفهوم تجارت الكترونيكي
3ـ1ـ تاريخچه تجارت الكترونيكي
4ـ1ـ مزاياي ايجاد تجارت الكترونيكي
5ـ1ـ معايب تجارت الكترونيكي
6ـ1ـ مراحل تجارت الكترونيكي
7ـ1ـ مدلهاي تجارت الكترونيكي
8ـ1ـ عواملي كه باعث شتاب تجارت الكترونيكي شده‌اند
9ـ1ـ تجارب كشورها در خصوص تجارت الكترونيكي
10ـ1ـ اثرات تجارت الكترونيكي بر كشورهاي در حال توسعه
11ـ1ـ محدوديت‌هاي رشد تجارت الكترونيكي در كشورهاي در حال توسعه
12ـ1ـ عوامل مؤثر در گسترش تجارت الكترونيكي
13ـ1ـ جايگاه تجارت الكترونيكي در ايران
فصل دوم : انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي
1ـ2ـ مقدمه
2ـ2ـ پول و نقش آن در تجارت
1ـ2ـ2ـ نقش‌هاي اساسي پول
2ـ2ـ2ـ ويژگيهاي مطلوب پول
3ـ2ـ2ـ انواع تقسيم‌بندي پول
3ـ2ـ چگونگي پيدايش نظام بانكداري در جهان و سير تكاملي آن
1ـ3ـ2ـ تاريخچه و چگونگي پيدايش بانكداري
2ـ3ـ2ـ تاريخچه پيدايش بانكداري الكترونيكي
3ـ3ـ2ـ مقايسه بانكداري سنتي و بانكداري الكترونيكي
4ـ2ـ انتقال الكترونيكي وجوه
1ـ4ـ2ـ مقدمه
2ـ4ـ2ـ مفهوم انتقال الكترونيكي وجوه (EFT)
3ـ4ـ2ـ اهميت و جايگاه EFT
4ـ4ـ2ـ مزاياي بكارگيري انتقال الكترونيكي وجوه
5ـ4ـ2ـ نحوه عملكرد انتقال الكترونيكي وجوه
6ـ4ـ2ـ انواع سيستم‌هاي انتقال الكترونيكي وجوه
7ـ4ـ2ـ معماري سيستم‌هاي پرداخت الكترونيكي
5ـ2ـ سوئيفت (SWIFT)
1ـ5ـ2ـ مقدمه
2ـ5ـ2ـ تعريف سوئيفت
3ـ5ـ2ـ تاريخچه سوئيفت
4ـ5ـ2ـ مزاياي سوئيفت
5ـ5ـ2ـ كاربرد سوئيفت
6ـ5ـ2ـ مكانيزم عمل سوئيفت
6ـ2ـ كارتهاي بانكي
1ـ6ـ2ـ مفهوم كارتهاي بانكي
2ـ6ـ2ـ تاريخچه كارتهاي بانكي
3ـ6ـ2ـ مزاياي كارتهاي بانكي
4ـ6ـ2ـ انواع كارتهاي بانكي
5ـ6ـ2ـ مكانيزم عمل كارتهاي بانكي
6ـ6ـ2ـ الزامات و تجهيزات سيستم مديريت كارت
7ـ6ـ2ـ مسائل و مشكلات كارتها
7ـ2ـ پول الكترونيكي
1ـ7ـ2ـ مقدمه
2ـ7ـ2ـ تعريف پول الكترونيكي
3ـ7ـ2ـ اهميت و مزاياي پول الكترونيكي
4ـ7ـ2ـ انواع پول الكترونيكي
5ـ7ـ2ـ معايب و پيامدهاي منفي پول الكترونيكي
8ـ2ـ پرداخت الكترونيكي صورت‌حسابها
1ـ8ـ2ـ مقدمه
2ـ8ـ2ـ تعريف پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
3ـ8ـ2ـ اهميت پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
4ـ8ـ2ـ فرآيند پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
5ـ8ـ2ـ مزاياي پرداخت الكترونيكي صورت حسابها
9ـ2ـ امنيت در سيستم‌هاي الكترونيكي انتقال وجوه
1ـ9ـ2ـ مقدمه
2ـ9ـ2ـ مفهوم امنيت
3ـ9ـ2ـ مسائل مربوط به امنيت
4ـ9ـ2ـ فناوريهاي امنيت اطلاعات
فصل سوم : انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي و موانع گسترش آن در ايران
1ـ3ـ مقدمه
2ـ3ـ بانكداري الكترونيكي در ايران
3ـ3ـ مشكلات و موانع گسترش انتقال الكترونيكي وجوه و بانكداري الكترونيكي در ايران
1ـ3ـ3ـ مشكلات مربوط به زيرساخت‌هاي اساسي
2ـ3ـ3ـ كمبود سرمايه‌هاي انساني مناسب براي انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
3ـ3ـ3ـ موانع قانوني كاربرد انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
4ـ3ـ3ـ موانع اقتصادي گسترش و توسعه انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
5ـ3ـ3ـ موانع فرهنگي ـ اجتماعي گسترش و توسعه انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
6ـ3ـ3ـ موانع سياسي گسترش و توسعه انتقال الكترونيكي وجوه در ايران
7ـ3ـ3ـ موانع مربوط به مقاومت كاركنان و مديران بانكها در مقابل تغيير حركت از بانكداري سنتي به بانكداري الكترونيكي
8ـ3ـ3ـ مشكلات مربوط به نظام مديريتي حاكم بر بانكهاي كشور
9ـ3ـ3ـ سنتي بودن سيستم‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي سازمانها و مؤسسات دولتي و بخش خصوصي در ايران
10ـ3ـ3ـ دولتي بودن بانكهاي كشور و وضعيت غيررقابتي بودن آنها
11ـ3ـ3ـ مشكلات امنيتي
12ـ3ـ3ـ اثرات ناشي از تحريم اقتصادي آمريكا
فصل چهارم : راههاي گسترش و توسعه بانكداري الكترونيكي در ايران
1ـ4ـ مقدمه
2ـ4ـ برنامه راهبردي تحول در نظام بانكداري جمهوري اسلامي ايران
3ـ4ـ نقش وظايف بانك مركزي در برنامه تحول در نظام بانكداري جمهوري اسلامي
4ـ4ـ شيوه ايجاد تحول در يك بانك
ضميمه: تعريف واژه‌هاي كليدي
برچسب ها:
پايان نامه كارشناسي انتقال الكترونيكي وجوه