بدون تردید " كتابهاي مرزبان نامه و کلیله و دمنه دو گونهر تند که بر دیهیم کلام فارسی قرار دارند و نور دیگر جوانقر هم از این دو مستعار است، و تا کسي در نثر فارسی، تامل و تحقیق کامل نکرده باشد حقیقت این سخن نداند و قیمت این دو گوهر شبچراغ نشناسد. این دو کتاب از جنبههای مختلف ، قابل پژوهش و تحقیق هستند و صاحب علمان از دیرباز تاکنون، از این دو، نكنهها در باب ادب پارسی برگرفته و به رشته و تحریر کشیده اند.
۱.کلیله و دمنه
کلیله و دمنه اثري ادبي و اخلاقي است که از قدیمترین و معروفترین متون ادبیات جهان بشمار مي رود و تاکنون به بسیاری از زبانهای مختلف معالم ترجمه شده است و به لحاظ اهمیت و کثرت، ترجمه ها از مبانی ادبیات تطبيقي محسوب می شود.
این کتاب از حیث زبیائی اسلوب و الفظ وهمچنین افاده معاني بديع و تنز سنگینش از بزرگترین و قویترین آثار منثور فارسی است ، در اصل به زبان سنسکریت ( زبان هند قدیم) از مشهور ترین روایات، تأليف بيديا» فیلسوف هندي بوده و با نام پنجه تنتره در پنج باب (کتاب) تدوین شده است.
نخستین ترجمه ای که از کتاب کلیله و دمنه شده به زبان تبني بوده، ولی متأسفانه این نسخه را حوادث روزگار از میان برده است. این اثر را در زمان انوشروان ساساني، وزیر دانشمندش برزويه طبيب از زبان سنسکریت به پهلوي برگرداند و خود ابواب و حکایات، چندي بر آن افزود که اغلب از ماخذ دیگر هندی گرفته شده بود.
کتاب کلیله و دمنه پانزده باب دارد که در اصل پنح باب بوده است و سه باب دیگر آنه مأخوذ از کتاب بزرگ مهابهاراتاء حماسه ملي هند است که نه تنها یکی از آثار بسیار بزرگ هند باستان بشمار می رود بلکه یکی از آثار ادبی و تماس بزرگ دنیاست. بعضي بابهاي دیگر مأخذ هندي دارند و برخی دیگر به هنگامر ترجمه آن از سنکریته، بدان افزوده شده است، زیرا بدون تردید می توان داستان، مأموریت، برزويه در هندوستان و همچنین زندگاني برزويه طبیب را به متن کلیله و دمنه هندوانه نسبت داد. ده بابی را که به هندوانه نسبت می دهند عبارتند از: 1- باب الأسد و الثور 2- باب الفحص عن امر دمنة 3- باب الحمامة المطوقة 4- باب اليوم و الخربات 5- باب الملك و الطائر فنزة - باب الستور و الجرد - باب الاسد و ابن أوي 8- باب الفرد و السلحفاة 9- باب الأسوار و اللبوة 10 - باب الناسك و الضيف
فهرست:
مقدمه
كلیله و دمنه
باب الحمامة المطوقه
مرزبان نامه
شگال خر سوار
منابع