حسابداری یک سیستم قانونمند سنجش اطلاعات مالی است این سیستم بر مبنای قواعدی که ریشه در عصر پاچیولی (1494) دارد، به ثبت و گزارش تاریخچه مالی شرکت می پردازد. از منظر اطلاعات، حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با ارائه اطلاعات مفید سعی درکاهش ابهام پیش روی افراد دارد و ضمنا این اطلاعات باید آگاهی دهنده باشد (مجتهدزاده، 1391).
سیستم اطلاعاتی حسابداری به عنوان بخشی از سیستم اطلاعاتی مدیریت بیشترین اطلاعات را به مدیریت جهت اجرای وظایف ارائه می¬دهد. به کارگیری اطلاعات صحیح، دقیق و به هنگام در تصمیم گیریها، برنامه ریزی ها و دیگرمسائل مدیریت می تواند در نوع عملکرد سازمان ودر نهایت کارایی آن بسیارموثر باشد (قائمی و همکاران،1391). پاسخگويي سازمان در برابر محيط خارجي صرفاً از طريق مديريت انجام مي‌شود و بخش اعظم اطلاعات موردنياز مديريت، اطلاعات مالي است كه از طريق سيستم اطلاعاتي حسابداري تأمين مي‌شود. در هر حال مجموعه اطلاعاتي كه مديريت براي انجام وظايف خود اعم از پاسخگويي و تصميم گيري به آن نياز دارد، از طريق نظام اطلاعاتي است.درهرسازماني مديريت، مسئول پاسخگويي درباره عملكرد سازمان است ودربرابرطرفهاي داخلي و خارجي سازمان، مسؤوليت دارد (ابراهیمی،1391). امروزه با جهاني شدن اقتصاد، تحولات فناوري و گسترش روزافزون كسب و كار، اطلاعات حسابداري از جايگاه ويژه¬اي برخوردار گرديده است. حرفه حسابداري نقش محوري در رونق اقتصاد وگردش ثروت وسرمايه ايفا مي¬كند. سرمايه گذاران جهت تصميم گيريهاي مالي خود نيازمند اطلاعات دقيق مالي هستند و اين نمادي از مديريت مطلوب يك سازمان است. در اين ميان حسابداران به عنوان يكي از زيرساختهاي مهم حيات اقتصادي مطرح مي¬گردند. (خواجوی و منصوری،1390).
به دنبال تغييرات در تقاضاي نيروي كارضرورت بازنگري درآموزش حسابداران بيش ازپيش احساس می شود. آموزش حسابداري ازچنان اهميتي برخوردار است كه آثار اقتصادي آن قابل وصف نيست، چرا كه نتايج آن به عنوان اهرمي است كه ارتقاي مديريت جامعه وتوسعه اقتصادي را دربرخواهد گرفت.آموزش حسابداري فراهم آورنده آن دسته از كارگزاران (كاركنان)، دانش و اطلاعاتي است كه شايستگي بهبود پويا و مستمر اين نظام علمي و طراحي، استقرار و نگهداري سیستم¬های حسابداري را داشته باشد (عرب مازار يزدي، 1382). خصوصیات اصلی حسابداری در دنیای تجارت امروزتعامل حسابداران حرفه ای با سیستم های اطلاعاتی رایانه ای است. حسابداران نیز باید مانند کاربران اصلی سیستم های حسابداری در طراحی سیستم و شناخت عملیات بنگاه های اقتصادی مشارکت کنند.مدیران حسابداری باید عملکردسیستم های اطلاعاتی را اندازه گیری و وارزیابی کنند (علی پور، بدیعی و رمضانی، 1389).
استفاده بهينه از منابع مستلزم اخذ تصميمات درست برپايه اطلاعات و يافته های علمی از سوی مديران است که در بخشهای فرهنگی – اقتصادی و سياسی و نظامی فعال هستند و برای تصميم گيری های درست نيز در اختيار داشتن اطلاعات دقيق، مرتبط و بهنگام از ريسک کمتری برخوردار بوده و نتيجه تصميمات در سازندگی و پويائی سازمان نقش مؤثری دارد. حسابداری يکی از ابزارهای کارآمد است که در خدمت پيشرفتهای تکنولوژی و توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف قرار گرفته است (امیری، 1374). همچنین حسابداری و حسابرسی در همه ادوار گذشته از زمان تشکیل حکومت بر کره زمین از اهمیت برخوردار بوده و هنوز هم هست، حسابداری و حسابرسی جایگاه ویژه ای در ملل مختلف دارا می باشند. ایران از لحاظ تاریخی از کشور های پیشرور در زمینه دیوانی و مالی بوده است.به عنوان نمونه می توان گفت که خاندان ایرانی برمکی در زمان حکومت بنی عباس کلیه امور مالی و محاسباتی دستگاه خلافت را انجام می دادند و هنوز هم ایرانیان در اکثر نقاط جهان به ارائه خدمات مالی و حسابداری در سطح عالی مشغول هستند (سمیعی و رضایی،1390).
یک سیستم اطلاعاتی باید علاوه بر این که نیازهای جاری شرکت را مرتفع می سازد، برنامه ریزی برای نیازهای آینده و آتی شرکت هم داشته باشد. به هر حال در ایران هنوز سیستم اطلاعاتی حسابداری، اطلاعات مورد نیاز مدیران،کاربران واستفاده کنندگان را فراهم نمی سازد و بین سیستم مطلوب و موجود فاصله وجود دارد.
1-3.اهمیت و ضرورت تحقیق
دنیای امروز دنیای اطلاعات است و کسی برنده است که اطلاعات بیشتر و مربوط‌تری در اختیار داشته باشد. بی توجهی به این مهم می‌تواند منشاء مخاطراتی عمده در تصمیم گیریها باشد. در این پژوهش ضمن بررسی مختصری پیرامون جایگاه کنونی سیستمهای اطلاعاتی حسابداری در آموزش حسابداری و نظام اطلاعاتی سازمانهای ایرانی، اهمیت این جایگاه مورد تأکید قرار گرفته و چگونگی توجه جدی‌تر به این موضوع مطرح شده است. امروزه، سازمانها، اعم از کوچک و بزرگ، درگیر موقعیتهای به مراتب پیچیده‌تر از گذشته اند. موضوعاتی نظیر رقابت فشرده در بازار، نوسانات اقتصادی، بحرانهای روزمره در روابط بین المللی، پیشرفت سریع تکنولوژی در اغلب زمینه ها، حساسیت بیش از پیش عامل انسانی در سازمان و بسیاری از مسائل دیگر، سازمانها را بسیار دشوارتر از گذشته کرده است. مدیریت از وضع «یک تصمیم برای یک عمر» به وضع «یک تصمیم برای یک روز» بعضاً تغییر موضع داده است. به جرأت می‌توان گفت مدیران سازمانهای بزرگ اقتصادی،پنجاه سال پیش از این به مراتب با تصمیمات ساده‌تری نسبت به آنچه امروز اتخاذ می‌کند، مواجه بوده اند (رویایی و محمدزاده، 1388). اگر چه پیچیدگی شرایط، اهمیت دسترسی به اطلاعات و افزونتر شدن نقش اطلاعات در تصمیم گیریها را مضاعف کرده است، با این همه مدیران امروز نسبت به نسل پیش از خود شانس بیشتری برای دسترسی سریعتر، مطمئن تر و حتی گاه بسیار ارزانتر از گذشته به اطلاعات دارند. علت این امر رشد بسیار سریع تکنولوژی داده پردازی به ویژه در دو دهه اخیر بوده است. طی این سالها چهره محیط های کاری نیز تغییر یافته و خودکار سازی بسیاری از فرآیندهای اداری با آنچه اصطلاحاً اتوماسیون اداری خوانده می‌شود در نحوه گردآوری، فرآوری، انتشار و مبادله اطلاعات تحولات اساسی پدید آورده است. قیمتهای بالنسبه ارزان بسیاری از این تجهیزات دفتری علی رغم ارتقاء تکنولوژیک هر روزة آن، امکاناتی بسیار خوب در اختیار مدیران گذاشته و آرزوی دیرینه آنها برای افزایش سرعت دسترسی و مبادله اطلاعات تا حد مطلوب، عملاً تحقق یافته است (نوروش و مشایخی، 1384).
علی رغم فراهم بودن امکانات سخت افزاری فرآوری و مبادله اطلاعات، می‌توان ادعا کرد که رشد تکنولوژی ساخت تجهیزات اطلاعاتی به مراتب بیش از رشد تکنولوژی ساخت نرم افزارهای مناسب برای بهره برداری از این امکانات بوده است. اگرچه شرکتهای بی شماری در سراسر جهان امروزه به تولید انواع نرم‌افزارها برای استفاده از تجهیزات موجود اشتغال دارند اما در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای غیرصنعتی یا در حال توسعه، نظامهای اطلاعاتی مناسب برای بهره‌برداری بهینه از امکانات سخت افزاری موجود پدید نیامده است. این نقیصه را نمی‌توان تماماً ناشی از ناتوانی نرم افزار سازان دانست بلکه از لحاظ شکل گیری نظامهای اطلاعاتی سازمانی،ضعف اساسی متوجه تصمیم گیرندگانی است که به ارزش اطلاعات صحیح و به موقع واقف نبوده یا دانش کافی نسبت به امکانات فرآوری و مبادله اطلاعات ندارند. ضعف نظام اطلاعاتی در بیشتر موارد منجر به ضعف تصمیم گیری و در واقع ضعف در اداره امور می‌شود (عظیمی، 1385). سیاستهای سیستمهای اطلاعات شامل روشهای به‌كارگرفته شده برای انجام استراتژی‌های سیستمهای اطلاعات است كه در خلال فرایند برنامه ریزی تعیین می‌شوند و فرایندهای گوناگون برنامه ریزی را هدایت می‌كنند. این سیاستها می‌توانند برحسب سیاستهای سخت افزاری، نرم‌افزاری، پرسنلی، سازمانی، توسعه كاربردی، برنامه ریزی و مالی و حسابداری گروه بندی گردند.سیاستهای اتخاذشده سیستمهای اطلاعات بستگی به اهمیت سیستمهای اطلاعات و شرایط خاص محیطی سازمان مربوطه دارد (آلبرت و ساک ، 2000). پيدايش عصر انقلاب ارتباطات و مفاهيم نوين در حسابداري، ضرورت بهبود مهارتهاي تخصصي دانشجويان حسابداري و نيزشاغلان حرفه دراستفاده از نوآوريهاي نوين دركنارفنون موجود را به عنوان موضوعي درخور توجه مطرح نموده است. اين امر ضرورت ايجاد تغييرات بنيادي در آموزش جهت پاسخگويي به نيازهاي حاصل از عصر جديد را ايجاد نموده است (خواجوی و منصوری،1390).
ماک (2006) در مقاله ای با عنوان " مفاهیم ارزش اطلاعات و حسابداری" ضرورت شناخت ارزش اطلاعات را موردبررسی قرار داده است وبه این نتیجه رسیده است که این ضرورت،به کارگیری مناسب سیستم های اطلاعاتی حسابداری را ایجاب نموده،نقش سازنده ای در کنترل برنامه ریزی و تصمیم گیری های مدیریت ایفا می کند.
امروزه با جهانی شدن اقتصاد، تحولات فناوری و گسترش روز افزودن کسب و کار اطلاعات حسابداری از جایگاه ویژه ای برخودار گردیده است. حرفه حسابداری نقش محوری در رونق اقتصاد و گردش ثروت و سرمایه ایفا می کند و حسابداران به عنوان یکی از زیر ساختهای مهم حیات اقتصادی مطرح می گردند. پیدایش عصرانقلاب ارتباطات ومفاهیم نوین در حسابداری، ضرورت بهبود مهارتهای تخصصی دانشجویان حسابداری و شاغلان حرفه را به عنوان موضوعی در خور توجه مطرح نموده است.این امر ضرورت ایجاد تغییرات بنیادی در آموزش جهت پاسخگویی به نیازهای حاصل از عصر جدید را ایجاد نموده است. امروزه حسابداران حرفه ای در محیط هایی به فعالیت مشغول می باشند که علاوه بر پیچیدگی دائما در حال تغییرند سازمانها وشرکت ها با نگرانی و امید، روشهای عملیاتی وساختارهای مدیریتی خود را تغییر می دهند تا نیازهای روزافزون محیط به شدت رقابتی را برآورده کنند (عرب مازار یزدی و طایفی نصرآبادی،1387).
ضرورت بازنگری سیستمهای اطلاعات شامل اقدامات گسترده‌ای در جهت دستیابی به اهداف سیستمهای اطلاعات است كه ارتباط یك سازمان رابا كاربران، مدیریت كل، ونهادهای خارج از آن سازمان تعریف می كنند ودر ضمن باید پاسخگوی نیازهای کاربران و استفاده کنندگان باشد.
1-4. اهداف تحقیق
اصولاً هرتحقیقی برای دست یافتن به یک سری اهداف مشخص صورت می گیرد. این اهداف رادر قالب مساله تحقیق مشخص و از راه بیان نمودن آن آشکار می شود. ضعف نظام اطلاعاتی سازمان معمولاً نقصان نظام اطلاعاتی حسابداری را نیز در بطن خود دارد و ناتوانی در دسترسی صحیح و به موقع به اطلاعات مالی زیانهایی گاه جبران ناپذیر، به بار می‌آورد. هدف کلی این تحقیق باید یافتن دیدگاه های زیر باشد:
الف- از منظر پاسخگویان (تهیه کنندگان، حسابرسان و مدیران واحدهای اقتصادی) طراحان و تحلیل گران سیستم های اطلاعاتی حسابداری چگونه تربیت یافته اند و آیا آموزش آنان در راستای تأمین نیازهای جامعه بوده است یا خیر؟
ب- میزان بهره مندی طراحان سیستم های اطلاعاتی حسابداری از دانش و مهارت های لازم
ج- میزان کمی و کیفی آموزش لازم و مناسب سیستم های اطلاعاتی حسابداری برای استفاده کنندگان آن بویژه مدیران واحدهای اقتصادی
1-5. سوالات تحقیق
1- آیا سیستم های اطلاعاتی حسابداری نیازهای استفاده کنندگان را برطرف می سازد؟
2- آیا طراحان سیستم های اطلاعاتی حسابداری از مهارت و دانش کافی مانند دانش حسابداری برخوردارند؟
3- آیا مدیران واحدهای اقتصادی (استفاده کنندگان ) برای استفاده از سیستم های اطلاعاتی حسابداری آموزش مناسب را دیده اندتا قابلیت ارائه اطلاعات منظم را داشته باشند؟
4- آیا طراحان و عرضه کنندگان سیستم های اطلاعاتی به شیوه های جمع آوری اطلاعات برای طراحی سیستم ها توجه می کنند؟
5- آیا سیستم های اطلاعاتی حسابداری ،اطلاعاتی به موقع و جامع مرتبط با نیازهای استفاده کنندگان را تولید نموده و در اختیار آنان قرار می دهد؟
در این پژوهش سعی داریم که سیستم های اطلاعاتی را از 3 منظر / بعد مورد بررسی قرار دهیم :
1-بعد/ منظر زمانی
2-بعد/ منظر محتوایی
3-بعد / منظر شکلی
به عبارتی سوالات در این 3 فاکتور خلاصه می شود و محقق در نظر دارد به سوالات اصلی تحقیق از منظر این ابعاد پاسخ دهد.
سوالاتی که در بعد زمانی مطرح گردیده است شامل 8سوال می باشد.در این بعد می توان از میزان انعطاف و توانایی سیستمهای اطلاعاتی حسابداری در ارائه اطلاعات در بازه های زمانی گوناگون ، میزان به روز بودن اطلاعات ارائه شده توسط سیستمهاومیزان فاصله سیستم های اطلاعاتی موجود باسطح مطلوب از دیدگاه زمانی اطلاع یافت .
این سوالات می تواند زمینه پاسخگویی به سوالات اصلی تحقیق به قرار زیر را فراهم نماید:
1 - آیا سیستم های اطلاعاتی حسابداری نیازهای استفاده کنندگان را برطرف می سازد؟
5- آیا سیستم های اطلاعاتی حسابداری،اطلاعاتی به موقع و جامع مرتبط با نیازهای استفاده کنندگان را تولید نموده و در اختیار آنان قرار می دهد؟
سوالاتی که در بعدمحتوایی مطرح گردیده است شامل 18سوال می باشد. در این بعد می توان از از میزان واقعی بودن اطلاعات به دست آمده از سیستمهای اطلاعاتی حسابداری، واضح، جامع ، منظم بودن و قابل دستیابی بودن سیستم ها، میزان انطباق سیستمها با دانش و مهارت های تعلیم شده استفاده کنندگان و میزان آگاهی و دانش مدیران و طراحان سیستم های اطلاعاتی حسابداری آگاهی یافت. این سوالات می تواند زمینه پاسخگویی به سوالات اصلی تحقیق یعنی سوالات زیر را فراهم نماید:
2- آیا طراحان سیستم های اطلاعاتی حسابداری از مهارت و دانش کافی مانند دانش حسابداری برخوردارند؟
3- آیا مدیران واحدهای اقتصادی (استفاده کنندگان ) برای استفاده از سیستم های اطلاعاتی حسابداری آموزش مناسب را دیده اندتا قابلیت ارائه اطلاعات منظم را داشته باشند؟
سوالاتی که در بعد شکلی مطرح گردیده است شامل 9 سوال می باشد.در این بعد می توان از میزان صحیح بودن و مشخص بودن ساختار و چارچوب سیستم های اطلاعاتی حسابداری، میزان انطباق این سیستم ها با استانداردهاي حسابداري، میزان آموزش های لازم جهت بهره مندی استفاده کنندگان از سیستمهای اطلاعاتی حسابداری به ویژه مدیران واحدهای اقتصادی و فاصله سیستم های اطلاعاتی موجود با سطح مطلوب آگاهی یافت.
این سوالات می تواند زمینه پاسخگویی به سوالات اصلی تحقیق یعنی سوالات زیر را فراهم نماید:
3- آیا مدیران واحدهای اقتصادی (استفاده کنندگان ) برای استفاده از سیستم های اطلاعاتی حسابداری آموزش مناسب را دیده اندتا قابلیت ارائه اطلاعات منظم را داشته باشند؟
4- آیا طراحان و عرضه کنندگان سیستم های اطلاعاتی به شیوه های جمع آوری اطلاعات برای طراحی سیستم ها توجه می کنند؟
بر اساس آنچه گفته شود می توان سوالات تحقیق را از نقطه نظر ابعاد سه گانه زمانی،محتوایی و شکلی مورد پرسش و بررسی قرار داد. از اینرو این تحقیق به دنبال پاسخگویی به سه سوال اصلی می باشد:
سوال اول : ازنظر بعد زماني وضعيت سیستم های اطلاعاتی حسابداری براي به كارگيري در واحدهاي اقتصادي شهر مشهد مطلوب است .
سوال دوم : ازنظر بعد محتوایی وضعيت سیستم های اطلاعاتی حسابداری براي به كارگيري در واحدهاي اقتصادي شهر مشهد مطلوب است .
سوال سوم : ازنظر بعد شکلی وضعيت سیستم های اطلاعاتی حسابداری براي به كارگيري در واحدهاي اقتصادي شهر مشهد مطلوب است .
1-6- جامعه آماری
جامعه آماری پژوهش حاضر منطقه جغرافیایی شهر مشهد می باشد. جامعه مورد مطالعه حسابداران،حسابرسان و مدیران واحدهای اقتصادی شرکتهای مختلف هستند.بعبارتی می توان گفت جامعه آماری این تحقیق، شامل چهارگروه افراد می شود. گروه اول اساتید رشته های حسابداری و اعضای حرفه ای جامعه حسابداری به عنوان کسانی که متخصص و کارشناس در زمینه مسائل مالی و اقتصادی می باشند، به عنوان یک بخش از جامعه آماری در نظر گرفته شده است. گروه دوم اعضای حرفه ای جامعه حسابرسان و اساتید رشته های حسابرسی می باشند. بخشی از افرادی که در گروههای اول و دوم قرار می گیرند، اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مراکزآموزشی در رشته های حسابداری، حسابرسی و علوم اقتصادی می باشند. گروه سوم در جامعه آماری این تحقیق، مدیران واحدهای اقتصادی در شهر مشهد می باشد. افرادی که به عنوان مدیر در رده مدیریتی سطح عالی (مدیرعامل) یا عضو هیئت مدیره در شرکت ها یا موسسات بخش خصوصی و دولتی مشغول به فعالیت می باشند. گروه چهارم در جامعه آماری این تحقیق، سایر افراد می باشند. این افراد شامل کسانی می باشد که نمی توان آنها را به طور مستقیم در گروه های ذکر شده قرار داد اما به نوعی با فعالیت های حسابداری، حسابرسی و فعالیت های مالی و اقتصادی و گزارشگری مالی ارتباط پیدا می کنند.
1-7. روش نمونه گیری و حجم نمونه
تعیین حجم نمونه در این تحقیق مبتنی بر روش نمونه گیری غیر احتمالی در دسترس می باشد. این نوع نمونه برداری از روش های ساده و مناسب است که محققان، اشخاص در دسترس و مناسب با نوع و محدوده ی جامعه آماری را به عنوان نمونه برای تحقیق انتخاب می کنند. (ازکیا و دربان آستانه، 1382) در این روش نمونه گیری اعضای جامعه بر مبنای دسترسی نسبی انتخاب می شوند. بسیاری از محققان، این تکنیک را به دلیل هزینه کم و سهولت انجام کار مورداستفاده قرار می دهند. در پژوهش های زمینه یابی از یک جامعه وسیع در بسیاری از تحقیقات علوم انسانی از این روش استفاده می شود. تنها نکته مهمی که باید در نظر گرفته شود این است که با توجه به موضوع و جامعه مورد مطالعه، نمونه انتخاب شده می بایست تمام گروه های موردنیاز تحقیق را در بر داشته باشد. (پایگاه اینترنتی اکسپلورابل ) همچنین از آنجا که نمونه غیراحتمالی بر پایه یک طرح ذهنی شکل گرفته است، در نمونه گیری غیراحتمالی هیچ فرمولی برای محاسبه حجم نمونه وجود ندارد. یعنی پارامترها و در نتیجه حجم نمونه به آنچه فرد به عنوان آماردان در طرح نمونه گیری مهم تشخیص داده است، بستگی دارد. تعیین حجم نمونه مناسب برای نمونه احتمالی امکان پذیر است و می تواند در ابتدا برای تمام واحدهای جامعه به دست آید (حتی اگر احتمال ها مساوی نباشند) اما در نمونه گیری غیراحتمالی این امر در انتخاب نمونه نقشی نخواهد داشت، بنابراین هیچ فرمول مشخصی برای انتخاب حجم نمونه مناسب در تکنیک نمونه گیری غیر احتمالی وجود ندارد. (ازکیا و دربان آستانه، 1382)
در تحقیق حاضر نمونه موردنظر جهت تهیه و تکمیل اطلاعات موردنیاز، با توجه به گروههای تعریف شده، از میان اساتید و دانشجویان دانشگاه های دولتی و آزاد مشهد، اعضای جامعه حسابداران رسمی، حسابرسان مستقل، حسابداران خبره و همچنین مدیران واحدهای اقتصادی مشهد و بنا بر دسترسی موجود انتخاب گردیده است.
داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه در محدوده ی جغرافیایی شهر مشهد، قلمروی مکانی تحقیق را شکل می دهد و قلمروی زمانی این تحقیق محدود به سال 1393 هجری شمسی می باشد.