قاعده نفی« عسر و حرج» از قواعدی است که فقها در موارد فراوان به آن استناد کرده و به موجب آن به نفی تکالیفی که مستلزم عسر و حرج برای مکلف است حکم صادر کرده اند. استناد به این قاعده اختصاص به باب خاصی از ابواب فقه ندارد بلکه در مباحث مختلف اعم از عبادات و معاملات به آن تمسک جسته اند.»
«اهمیت قاعده نفی«عسر و حرج» تا بدانجاست که در فقه اسلامی کاربرد زیادی داشته است و آیات و روایات متعددی که در خصوص قاعده وجود دارد مبین چنین منزلتي است.»
قاعده لاحرج نیز از قواعد معروف اسلامی است و در تمامی ابواب فقه عبارات و معاملات جاری می شود.قاعده نفی عسر و حرج در حقوق خارجی نیز تحت عنوان دیگری به کار رفته است و کاربرد موضوعی آن در جهات مختلف نقش حساس و مهم آن را بر جسته می سازد.
« در حقوق بین الملل و نیز حقوق داخلی بسیاری از کشورها نظریه ای تحت عنوان «نظریه تغییرات اوضاع و احوال» یا « نظریه حوادث پیش بینی نشده» مطرح است که شباهت زیادی با قاعده عسر و حرج در فقه و حقوق اسلامی دارد. »
تحلیل و توضیح مبانی و ارکان عسر و حرج زوجه در فقه اسلامی موضوع بحث این بخش است که پی می آید.
عسر و حرج از دو واژه « عسر و حرج» ترکیب یافته است. عسر مصدر و به معنای دشوار شدن، دشواری، تنگی، سختی و تنگ دست می باشد و اسم مصدر عسر، عسرت به معنای تنگی و سختی و دشواریست ( فرهنگ پارسی عمید واژه های عسر و عسرت) حرج اسم و به معنای تنگی و فشار، جای تنگ و مکان تنگ و پردرخت و نیز به معنای گناه، بزه، چنانکه گویی حرجی بر او نیست، یعنی گناه و اعتراض بر او نیست.
در «المجد الطلاب» در رابطه با واژه عسر آمده است « عسر الفریم، بدهکار را زیر فشار قرار داد و به او سخت گرفت، (عسر) الزمان روزگار سخت شد(عسر) علی فلان، با فلانی مخالفت کرد(عسر) علیه ما فی بطنه، شکمش کار نکرد. همچنین با کسر و ضم و فتح به کار رفته و به معنای مشکل و دشوار می باشد ».
مقدمه
فصل اول-کلیات
گفتار اول: تعاریف عسر و حرج
بند اول:تعریف لغوی
بند دوم: تعریف حقوقی
بند سوم:تعاریف عسر و حرج در قانون مدنی
بند چهارم:تعریف عسر و حرج در قانون روابط موجر و مستاجر
گفتار دوم: تعاریف عسر و حرج در متون فقه
بند اول: تعریف عسر و حرج درقرآن
بند دوم: عسر و حرج در روایات و احادیث
فصل دوم- بررسی ماده 1130 قانون مدنی
گفتار اول:تحلیل اصلاحات قانونی ماده 1130 قانون مدنی
بند اول:سابقه اصلاحات قانون گذاری
بند دوم: سیر تاریخی ماده 1130 قانون مدنی
گفتار دوم: مبنای فقهی اصلاح ماده 1130 قانون مدنی
گفتار سوم:دایره شمول عسر و حرج در ماده 1130 اصلاحی
گفتار چهارم:معیار تمیز«عسر و حرج» در ماده 1130 اصلاحی 1361
گفتار پنجم: مصادیق خاص عسر و حرج زوجه و ماده 1130 قانون مدنی
گفتار ششم: ماهیت عسر و حرج زوجه در ماده 1130 قانون مدنی
گفتار هفتم: آخرین اصلاحیه ماده 1130 قانون مدنی و مصادیق اجرایی آن
گفتار هشتم: منظور از آخرین اصلاحیه قانونگذاری چیست؟
گفتار نهم: دلائل اثباتی عسر و حرج زوجه
گفتار دهم:ضرورت صدور حکم بر مبنای اثبات عسر و حرج زوجه
نتیجه گیری
فهرست منابع