ب ـ برون شهري يا تأثيرات متقابل فضايي يك حوزه شهري در حوزه شهري ديگر:
در اينجا تأثيرات مادر شهرهاي جهاني در مادر شهرهاي ملي، ناحيه¬اي و تأثيرات شهر مسلط به ساير شهرها و نواحي كشور و وابستگي فضايي (شهر يا ناحيه) مورد بررسي قرار ﻣﯽ¬گيرد.
اما در سالهای اخیر به ویژه در دهه ی 1980 دو مکتب بیش از همه، جغرافیای شهری را تحت تاثیر قرار داده است:
الف ـ مكتب ساخت¬گرايي: مكتب جغرافياي ساختاري، بيشتر به شناخت عميق نابرابري¬ﻫﺎﯼ اجتماعي ـ اقتصادي در شهرها تأكيد ﻣﯽ¬كند، در نتيجه ی نابرابري¬ﻫﺎﯼ فوق، تخصيص فضايي منابع به صورت محدود در شهرها صورت گرفته است. به تعبير عده¬اي از جغرافي¬دانان، ـ مكتب ساخت¬گرايي در مسير عدالت اجتماعي در شهرها پيش ﻣﯽ¬رود.
ب ـ رفتارگرايي: مكتب جغرافياي رفتاري كه تحليل سازمان فضايي شهرها و رفتار فضايي را در داخل الگوهاي سازماني مورد توجه قرار ﻣﯽ¬دهد.
مفهوم پراكندگي فضايي در جغرافياي شهري يعني شكل¬گيري پديده¬ﻫﺎﯼ شهري در سطوح خطي، شبكه¬اي، سطحي و نظاير آن ﻣﯽ¬باشد و در تأثير متقابل فضايي، آمد و شد روزانه به محل كار به مركز خريد، جابه¬جايي محله مسكوني و مسكن در داخل شهرها، ..... بررسي ﻣﯽ¬شود.
قلمروهاي جغرافياي شهري:
شهرنشيني علت و محصول تغييرات مهمي است كه از پراكندگي جغرافيايي مردم و فعاليت¬ﻫﺎﯼ اجتماعي ـ اقتصادي آنها در مكان ويژه¬اي به وجود آمده است. شايد بتوان از پديده¬ﻫﺎﯼ شهر و شهرنشيني به شرح زير ياد كرد:
1ـ شهر و شهرنشيني به عنوان تسلط امر تراكم در همه سازمان¬ﻫﺎ، مؤسسات و واحدهاي مسكوني و افزايش جمعيت مكان¬ﻫﺎﯼ ويژه.
2ـ شهر به عنوان كانون اصلي عرضه خدمات به جمعيت متراكم در شهر و منطقه نفوذ آن.
3ـ شهر به عنوان تمركز فعاليت‌هاي اجتماعي غير كشاورزي در سكونتگاهي انساني.
4ـ شهرنشيني به عنوان تسلط شيوه خاص زندگي و بيانگر سیر مدنيت و تمدن جوامع انساني.
به تعبير ژان گوتمن جغرافي¬دان معروف انگليسي، جغرافياي شهري، از موقع طبيعي شهر، مشخصات جمعيتي و فعاليت‌هاي اجتماعي اين جمعيت، سازمان¬ﻫﺎﯼ اجتماعي و سياسي و بالاخره از محيط ساخته شده كه محصول فيزيكي انسان است، بحث و گفتگو ﻣﯽ¬كند.
در دوره¬ﻫﺎﯼ گذشته و به طور سنتي، جغرافياي شهري از موقع و موضع، وسعت، شكل، كاركرد مورفولوژي و سازمان¬ﻫﺎﯼ داخلي شهرها بحث ﻣﯽ¬كرد.
اما به موازات توسعه شهرها و افزايش جمعيت شهرهاي بزرگ، ظهور مسائل گوناگون و پيچيده اجتماعي ـ اقتصادي در داخل شهرها، ورود شهرهاي بزرگ جهان سوم به سيستم اقتصادي جهاني، ابعاد تازه¬اي در جغرافياي شهري به وجود آمد و تحليل دقيق سياسي و اجتماعي را در قلمرو جغرافياي شهري سبب گرديد.
امروزه، جمعيت¬يابي شديد شهرها به همراه مسايل اجتماعي ـ اقتصادي آنها شكل كاملاً تازه¬اي از شهر، شهرنشيني و شهرگرايي به وجود آورده است كه با آنچه در نيم قرن قبل در شهرها ديده ﻣﯽ¬شد تفاوت¬ﻫﺎﯼ زيادي دارد، روشن است كه جغرافياي شهري نيز لازم بود ابعاد و قلمروهاي تازه¬اي بجويد تا محيط زيست شهري شايسته¬اي جهت ساكنين شهرها فراهم آورد. از اين رو امروزه، در بررسي¬ﻫﺎﯼ جغرافيايي از شهرها، ايدئولوژي حاكم بر شهرها، تحليل تصميمات حكومتي در ارتباط با خلق فضاي فيزيكي و اجتماعي در شهرها، وابستگي به اقتصاد جهاني در جهت بررسي مسايل مهم شهرهاي جهان سوم و عدالت اجتماعي و كيفيت دسترسي مردم شهرها به نيازهاي اساسي، مكان گزيني همه سازمان¬ﻫﺎ و تأسيسات شهري نظير كارخانه¬ﻫﺎ، پارك¬ﻫﺎ، بيمارستان¬ﻫﺎ، مناطق مسكوني، مناطق تجاري و صنعتي، مناطق فرهنگي، فرودگاه¬ﻫﺎ و ترمينال¬ﻫﺎی مسافربري، مدارس، درمانگاهها، منطقه گذران اوقات فراغت، حوزه¬ﻫﺎﯼ اجتماعي، علل دو قطبي شدن شهرهاي جهان سوم و دهها موضوع شهري در ارتباط با فضاي شهري سخن به ميان ﻣﯽ¬آيد. از اين رو، جهت¬گيري جغرافياي شهري، براي ورود به قلمروهاي تازه، كاملاً با اقتصاد سياسي، سيستمهاي اقتصادي و نظام¬ﻫﺎﯼ حكومتي پيوند ﻣﯽ¬خورد.
برخلاف سابق كه مكان¬ﻫﺎﯼ شهري در برابر مكان¬ﻫﺎﯼ روستايي قرار ﻣﯽ¬گرفت، امروزه سيستمهاي شهري به صورت حوزه-ﻫﺎﯼ مادر شهري، منطقه شهرنشين، مجموعه¬ﻫﺎﯼ شهري و بالاخره در شكل مگالاپليس ظاهر ﻣﯽ¬شوند كه در همه آنها، مادر شهرها، شهرهاي بزرگ، شهرهاي مياني، شهرك¬ﻫﺎ و روستاها، در داخل مجموعه¬ﻫﺎ و سيستمهاي سلسله مراتبي قرار ﻣﯽگيرند و يك واحد منسجم و به هم پيوسته شهري را تشكيل ﻣﯽ¬دهند كه از شرايط سيستمي تأثير ﻣﯽ¬پذيرد و برخورد سيستمي ﻣﯽ¬طلبند. اين سيستم شهري و سلسله مراتبي نه تنها به ناحيه جغرافياي شهر سامان ﻣﯽ¬دهد بلكه در جهان سوم از سيستمهاي مادر شهرهاي جهاني شديداً نيرو ﻣﯽ¬گيرند.
در جغرافياي شهري سنتي، روي شرايط طبيعي، موقع و يا تنها به مورفولوژي شهرها تأكيد ﻣﯽشد. امروزه، در جغرافياي شهري، از شرايط فيزيكي حاكم به شهرها دور ¬شده و به جاي آن، همه پديده¬ﻫﺎﯼ شهري در ارتباط با ايدئولوژي اهداف نظام¬ﻫﺎﯼ حكومتي، شرايط اجتماعي، اقتصادي مورد مطالعه قرار ﻣﯽ¬گيرد؛ زيرا محيط ساخته شده شهري و ساخت فضايي، از سياست نظام¬ﻫﺎﯼ حكومتي منشاء ﻣﯽ¬گيرد و گروه¬ﻫﺎﯼ انساني و فعاليت‌هاي اجتماعي ـ اقتصادي آنها را در نقاط معين شهري جاي ﻣﯽ¬دهد.
جغرافياي شهري جديد، با تحليل ارزش¬ﻫﺎﯼ اجتماعي ـ اقتصادي كشورها، ساخت فضايي شهرها را بررسي ﻣﯽ¬كند. امروزه، به هنگام مطالعه شهرهاي انگلستان نقش تاچريسم در ده سال اخير در امر مسكن، خانه¬سازي براي طبقه كم درآمد، بالا رفتن بيكاري در شهرها كه همه به نوعي در كيفيت زندگي در شهرهاي انگليسي مؤثر ﻣﯽ¬افتند، با موازين علمي مورد مطالعه قرار ﻣﯽ¬گيرد.
ملاحظه ﻣﯽ¬شود كه ارزش¬ﻫﺎﯼ اجتماعي، متأثر از تفاوت¬ﻫﺎﯼ فرهنگي، مورفولوژي شهري و شرايط زندگي را در شهرهاي بزرگ را به شكل¬ﻫﺎﯼ گوناگون سامان ﻣﯽ¬دهد.
مورفولوژي شهر، همواره با كاركرد آن پيوند محكمي دارد. انتقال صنايع از بخش مركزي شهرها به فضاهاي بيروني و حومه-ﻫﺎ ﻣﯽ¬تواند فعاليت و كاركرد كتابخانه¬ﻫﺎ، موزه¬ﻫﺎ، دانشگاهها، مدارس، بيمارستان¬ﻫﺎ را افزايش دهد و به همراه آن مورفولوژي بخش مركزي شهرهاي بزرگ نيز دچار دگرگوني شود. نتيجه ﻣﯽ¬گيريم كه در زمان ما تغييرات اجتماعي و اقتصادي سريع-تر از تغييرات فيزيكي صورت ﻣﯽ¬گيرد و محيط زيست انساني نه از تغييرات فيزيكي بلكه از تغييرات اجتماعي تأثير فوري ﻣﯽ¬پذيرد. امروزه، در جغرافياي شهري، مفاهيم رشد و توسعه شهر به عنوان فرآيند اجتماعي و سياسي بيش از ساير موضوعات بررسي و مطالعه ﻣﯽ¬شود.
شهرهاي امروزي، مسايل اجتماعي شهرها، تنها با احداث خيابان¬ﻫﺎ و منطقه¬بندي شهري ﻧﻤﯽ¬تواند حل شود بلكه نگرش دوباره به شرايط اجتماعي ـ اقتصادي جامعه شهري و ناحيه¬اي بيش از برنامه¬ريزي فيزيكي ﻣﯽ¬تواند به رفاه اجتماعي مردم شهر بيانجامد و به گسترش عدالت اجتماعي در جامعه امكان دهد. چنين طرز تفكري به ويژه در جغرافياي شهري كشورهاي جهان سوم بايد اساس كار محسوب شود و همه مسائل و پديده¬ﻫﺎﯼ شهري با اين معيار مورد ارزيابي قرار بگيرد.
دو موج بزرگ در تحولات جغرافياي شهري:
به نظر عده¬اي از جغرافي¬دانان، ميان سال¬ﻫﺎﯼ 1960 تا 1958، جغرافياي شهري در مسير تكاملي خود به دو موج بزرگ علمی- فلسفي برخورد ﻣﯽ¬كند و رنگ اجتماعي و فلسفي بيشتري ﻣﯽ¬پذيرد.
موج اول:
در تحولات جغرافياي شهري، ويژگي¬ﻫﺎﯼ زير از موج اول مورد مطالعه ماست:
1ـ برخورد اكولوژيكي: در اين مكتب، علاوه بر ادامه مباحث، مكتب اكولوژي شهري شياگو، تحليل حوزه¬ﻫﺎﯼ اجتماعي و اكولوژي تطبيقي در شهرها مورد تأكيد قرار ﻣﯽ¬گيرد.
2ـ اقتصاد جديد شهري: در نگرش اقتصاد جديد شهري، شهر به صورت متوازن، يك هسته¬اي، غفلت از سياست بخش عمومي، فعاليت‌هاي اقتصادي با تأكيد بر امر بازار و قيمت¬ﻫﺎ در مسئله ساختمان و بهاي زمين كه همه از روند بازار رقابتي تبعيت ﻣﯽ¬كنند، مورد مطالعه و عنايت قرار ﻣﯽ¬گيرد.
3ـ برخورد رفتاري: در اين جا، به رفتار فردي در محيط شهري، بيش از رفتار گروهي تأكيد ﻣﯽ¬شود و تحليل رفتاري در تصميمات فردي، تصميم¬گيري و تأثيرات آن در فضاي شهري مورد توجه واقع ﻣﯽ¬گردد.
موج دوم
1ـ مكتب نئووبري: اين مكتب به طور گسترده، از نظريات ماكس وبر تأثير پذيرفته است. در اين مكتب، برخلاف مكتب ماركسيسم، اقتصاد عامل تعيين كننده ﻧﻤﯽ¬باشد مكتب نئووبري به عامل فرهنگ بيش از اقتصاد، اعتبار علمي قائل است.
2ـ برخورد انسان¬گرايي: در مكتب انسان¬گرايي به سازمان اجتماعي، بيش از سازمان فضايي جامعه تأكيد ﻣﯽ¬شود در جغرافياي انسان¬گرا، سه مكتب پديدارشناسي، اگزيستانسياليسم و ايدئاليسم، آثار و نوشته¬ﻫﺎﯼ تحقيقي زيادي ارائه داده-اند.
3ـ برخورد نئوماركسيستي: در دهه 1970، به سبب ظهور مسايل گوناگون در شرايط اجتماعي و اقتصادي كشورهاي سرمايه¬داري توسعه يافته، برخي از جغرافي¬دانان، به هنگام مطالعه جغرافياي شهري، ديدگاه نئوماركسيستي را مورد توجه قرار دادند و شهرهاي سرمايه¬داري را در ارتباط با قوانين و شيوه توليد سرمايه¬داري بررسي كرده¬اند.
سيستم شهري و زير سيستمهاي ميان شهري
سيستم شهري مثل چرخي ﻣﯽ¬ماند كه همه اجزاء آن (جمعيت، صنعت، تجارت، واحدهاي مسكوني و ....) در ارتباط با هم عمل ﻣﯽ¬كند نيروي محركه اين چرخ، جمعيت شهري است كه سيستمهاي شهري (زير سيستمﻫﺎ) را به كار وا ﻣﯽ¬دارد.
خصيصه يك سيستم
1ـ كليت: از خصيصه¬ﻫﺎﯼ عمده اين سيستم این است كه داراي سلسله مراتبي است، يعني داراي سطوح مختلفي است كه براي كل سيستم عمل ﻣﯽ¬كند.
2ـ عنصر: تعيين كوچكترين واحد سيستم كه داراي عملكرد نسبتاً مستقل است.
3ـ ارتباط: از مشخصات هر سيستم، ارتباط ميان عناصر آن است.
تعريف: سيستم مجموعه¬اي از عناصر است كه بر يكديگر تأثيرات متقابل دارند، تغيير هر يك از عناصر سيستم بر ساير عناصر سيستم تأثير ﻣﯽ¬گذارد و تغييراتي را در كل سيستم سبب ﻣﯽ¬شود.
كيت بست و جان شورت، دو جغرافي¬دان انگليسي، برخورد جغرافياي شهري را ميان سال¬ﻫﺎﯼ 1965 تا 1985 نشان ﻣﯽ-دهند.
دوره اول از تحولات جغرافياي شهري، برخورد غالب با سه مكتب اكولوژي، اقتصاد جديد شهري و رفتاري بوده است كه امروزه نيز در بيشتر نوشته¬ﻫﺎﯼ جغرافيايي ديده ﻣﯽ¬شود.
و...
این فایل با فرمت ورد در 379 صفحه آماده پرینت همراه با نمونه سوالات چهارگزینه ای همراه با پاسخنامه تهیه شده است.