چکیده
موضوع عدل و عدالت یکی از مباحث مهم دین مقدس اسلام است و مهم‌ترین منبع آن قرآن، سنت است. در میان فرقه‌های مختلف اسلامی شیعیان عدل (الهی) و امامت را جزء اصول دین خود می‌دانند. مظهر عدل و عدالت‌خواهی علی (ع) اولین امام آن‌ها می‌باشد. امام علی (ع) عدالت را یک تکلیف و وظیفه الهی بلکه یک ناموس الهی می‌داند. نهج‌البلاغه اثر جاویدان امام علی (ع) است که در آن عدالت اجتماعی به صورت یک فلسفه و یا نظریه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است.
در این تحقیق دیدگاه امام علی (ع) درباره معنی و مفهوم عدل و عدالت، مزایای آن و راهکارهای رسیدن به عدالت اقتصادی در یک حکومت اسلامی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. شکی نیست که یکی از مظاهر توسعه‌یافتگی برخورداری عامه مردم از رفاه نسبی اقتصادی می‌باشد و تحقق چنین امری از دیدگاه اسلام در احقاق حقوق مشروع هر فرد در جامعه توسط حاکمان عادل، متقی و ساده‌زیست میسر می‌باشد و این همان اصولی است که امام علی (ع) بدان توجه و تأکید داشته است.
مقدمه
عدالت در لغت به معنای برابرسازی و توازن است و در مفهوم اجتماعی، هرگاه حق هر صاحب حقی به او داده شود می‌گویند عدالت رعایت شده است. بنابراین عدالت اقتصادی- که یکی از مظاهر عدالت اجتماعی است- به معنای رعایت استحقاق‌ها و دادن حقوق اقتصادی افراد است.
تعریف مذکور از عدالت اقتصادی ما را به این نکته رهنمون می‌سازد که برابری در حقوق و امکانات و برقراری تعادل در جامعه، همیشه همراه با عدالت نیست و هرگونه برابری و تعادل بدون رعایت حقوق صاحبان حق، نوعی بی‌عدالتی به‌حساب می آید. بنابراین عدالت اقتصادی چیزی غیر از تعادل اقتصادی است و دلیل ناکام ماندن بسیاری از تئوری‌های اقتصادی در جهت تأمین عدالت اقتصادی، برابر دانستن مفهوم عدالت و تعادل بوده است، در صورتی که بسیاری از تعادل‌های اقتصادی موجب بروز شکاف طبقاتی و محروم شدن عده‌ای از حقوق خودشان گردیده است. برای نمونه تأکید اقتصاددانان بر تعادل عرضه و تقاضا و مکانیزم بازار را می‌توان مطرح کرد: اگر دخالت دولت و حامیان اجرای عدالت نباشد مکانیزم‌های موجود، تعادل در عرضه و تقاضا را بوجود می‌آورند، ولی این تعادل به بهای خارج شدن عرضه‌کنندگانی است که یارای رقابت با غول‌های اقتصادی را ندارند یا موجب خارج ساختن نیازمندانی است که از صف متقاضیان به دلیل فقر و محرومیت بازمانده‌اند و این امر باعث عمیق‌تر شدن شکاف طبقاتی و خدشه‌دار شدن ریشه‌های عدالت در جامعه می‌گردد.
مکتب اسلام با الهام از آیات قرآنی و روایات پیشوایان دینی که بر اقامه عدل و قسط در جامعه انسانی تأکید دارند، به عدالت اقتصادی به عنوان یکی از اصول اقتصاد اسلامی می‌نگرد و از آن‌جا که هدف از بعثت انبیا تحقق عدالت اجتماعی است، بر عدالت‌خواهی در همه ابعاد اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی پافشاری می‌نماید. به عنوان مثال قرآن کریم فلسفه تشکیل حکومت‌ها و بعثت انبیا را اقامه قسط و عدل و حل اختلافات گوناگون بین مردم دانسته است (سوره بقره آیه 113 و حدید، آیه 25).
سایر مکاتب اقتصادی نیز هدف حقوقی جامعه را تأمین مصالح اجتماعی دانسته‌اند، با این تفاوت که مکتب اسلام علاوه بر تکاپو و تلاش برای تأمین مصالح اجتماعی، هدف نهایی جامعه را تکامل معنوی انسان‌ها و تقرب به درگاه الهی می‌داند، در صورتی که مکاتب غیرالهی به دلیل اعتقاد نداشتن به جهان آخرت و اکتفا به برنامه‌ریزی برای زندگی کوتاه دنیوی، تأمین مصالح اجتماعی را هدف نهایی می‌دانند. از این‌جا می‌توان به رابطه تنگاتنگ حقوق و اخلاق در مکتب اسلام پی برد، زیرا نظام حقوقی اسلام زیرمجموعه نظام اخلاقی است و رعایت کامل احکام و قواعد حقوقی در صورتی که با نیت خالص و به قصد نیل به کمال و سعادت یعنی تقرب به خدا انجام پذیرد، نوعی اطاعت از تکالیف اخلاقی محسوب می‌گردد. این رابطه موجب معیار قرار گرفتن عدالت و جلوگیری از هر گونه ظلم و اجحاف در فقه اسلامی شده است و همه احکام و قواعد فقهی با توجه به این اصل تنظیم گردیده‌اند، قواعدی چون لاضرر یا احکام مالکیت عوامل تولید و توزیع و ... همه بر محور عدالت و رعایت استحقاق‌ها می‌باشند.
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
معنی و مفهوم عدالت از دیدگاه امام علی (ع)
مزایای برقراری عدل و عدالت از دیدگاه امام علی (ع) در یک جامعه اسلامی
راهکارهای اجرای عدالت در یک حکومت اسلامی از دیدگاه امام علی (ع)
وجود حاکمان و حکمرانان عادل و متّقی
نظارت بر اعمال و رفتار صاحب منصبان در جامعه
حقوق متقابل مردم و حاکمان (عدالت¬خواه) در جامعه
لزوم ساده¬زیستی حاکمان اسلامی
جمع¬بندی و نتیجه¬گیری
فهرست منابع و مأخذ
برچسب ها:
تحقیق درس تفکر و پژوهش مقاله درس تفکر و پژوهش پایه هفتم تحقیق درس تفکر و پژوهش پایه هشتم تحقیق تفکر و پژوهش پایه نهم تفکر و پژوهش تحقیق و مقاله