واژه «نصح» و «نصیحت» در زبان روزمرّه فارسی معمولاً به معنای اندرز به کار می رود؛ ولی در لغت عرب چنین نیست و مفهوم وسیع و گسترده ای دارد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به اصحابش فرمود: «اَلدِّینُ النَّصِیحَةُ قُلْنا لِمَنْ قالَ لِلّهِ وَلِکِتابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلاَِئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَعامَّتِهِمْ؛ دین، نصیحت و خیرخواهی است. [اصحاب می گویند:] پرسیدیم: [خیرخواهی] برای چه کسی؟ فرمود: برای خدا و کتابش و برای رسول خدا و پیشوایان مسلمین و تمام مسلمانان.» روشن است که نصیحت به معنای اندرز در مورد خدا و رسول او صلی الله علیه و آله معنی ندارد و معلوم می شود مراد از آن خیرخواهی است.
راغب می گوید: «نصح و نصیحت، هر کار یا هر سخنی است که در آن مصلحت صاحب عمل و سخن باشد... و این واژه یا در اصل به معنای خلوص و اخلاص است؛ لذا به عمل خالص «ناصح» می گویند و یا به معنای اصلاح نمودن و محکم کاری است که به کار خیاط «نُصح» می گویند؛ به خاطر اصلاح و محکم کاری که بر روی پارچه انجام می دهد... و توبه نصوح هم یا به معنای توبه خالص است و یا توبه محکم و پایدار.»
از آنجا که شخص خیرخواه از روی خلوص و اخلاص در کار دیگران می کوشد و یا دنبال اصلاح و محکم کاری در امور دیگران است، واژه نصح و نصیحت درباره او به کار می رود.
و هر گاه این واژه در بحث اخلاقی به کار رود، درست نقطه مقابل حَسَدْ قرار دارد. نُصح در اخلاق یعنی خیرخواهی و اینکه انسان نه تنها خواهان زوال نعمت از دیگران نباشد، بلکه خواهان بقای نعمت و فزونی آن برای همگان باشد و خلاصه هر آنچه از خیر و خوبی و سعادت برای خود می خواهد، برای دیگران نیز بخواهد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لِیَنْصَحْ الرَّجُلُ مِنْکُمْ اَخاهُ کَنَصِیحَتِهِ لِنَفْسِهِ؛ باید مردی [و انسانی] از شما خیرخواه برادرش باشد؛ آن گونه که خیرخواه خویش است.»
خیرخواهی در قرآن
در قرآن کریم آیات متعددی درباره خیرخواهی آمده که غالب آنها از زبان پیامبران الهی است که حقیقةً خیرخواه مردم بوده اند. در اینجا به نمونه هایی اشاره می شود:
1. خیرخواهی حضرت نوح علیه السلام
قرآن کریم از زبان حضرت نوح علیه السلام ، شیخ الانبیاء که 950 سال امّت خویش را به راه حق دعوت نمود و دلسوزانه در پی خیرخواهی آنان بود، چنین نقل می کند: «أُبَلِّغُکُمْ رِسَــلَـتِ رَبِّی وَأَنصَحُ لَکُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ »؛ «رسالتهای پروردگارم را به شما ابلاغ می کنم و خیرخواه شما هستم و از خداوند چیزهایی [از لطف و رحمت[ می دانم که شما نمی دانید.»
از خیرخواهی نوح علیه السلام بود که در مرحله اوّل سیصد سال مردم را به خیر و نیکی دعوت کرد و کسی از مردم دعوت او را اجابت نکرد. حضرت نوح علیه السلام به آنها سیصد سال دیگر مهلت داد و در این مدّت باز آنها را به خیر و صلاح دعوت نمود و آنها باز اجابت نکردند. می خواست نفرین کند، ولی باز هم از سر خیرخواهی سیصد سال دیگر به آنها مهلت داد که مجموعا نهصد سال شد و در این مدّت طولانی فقط هشتاد نفر ایمان آوردند و خداوند به نوح علیه السلام خبر داد که: «از قوم تو هرگز ایمان نمی آورند مگر همانهایی که ایمان آورده اند. پس غمگین مباش به آنچه ایشان می کنند.»
سرانجام حضرت نوح علیه السلام مجبور شد که نفرین کند و خداوند به او امر کرد که درخت خرما بکارد. مردم و قوم او از کنارش رد می شدند و او را استهزاء می کردند که بعد از پیری و بعد از اینکه نهصد سال از عمرش گذشته، تازه درخت خرما می کارد و گاه حضرت را سنگباران می کردند. با این حال، پنجاه سال دیگر نیز به آنها مهلت داد.
رفتار حضرت نوح علیه السلام درس بزرگی است برای تمامی مبلّغان و واعظان که تا آنجایی که توان دارند، به دنبال نصیحت و خیرخواهی مردم باشند و زود احساس خستگی نکنند و سریع از هدایت مردم ناامید نشوند.
برچسب ها:
خیرخواهی تحقیق خیرخواهی مقاله خیرخواه حدیث خیرخواهی روایت خیرخواهی