همان طور كه گذشته بديهي است دف در اكثر كشورهاي جهان از ديرباز تحت نام ها وطرق نواختن مختلف معمول و متداول بوده است . در ابتدا مختصراً به بعضي از انواع دف كه امروزه در نقاط مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد، اشاره مي كنيم :
دف عربي كه از يك نوار نازك چوبي و حلقوي به قطر 5/22 سانتيمتر ساخته مي شود كه روي آن پوست كشيده و در طول ديواره‌ي چوبي آن شكاف هايي ايجاد شده است كه در آن چند جفت سنج فلزي نصب شده است كه آن را اصطلاحاً« رق » مي‌نامند.. البته در بعضي از كشورهاي عربي ، مانند بحرين ، دف مورد استفاده ، بزرگ تر و فاقد سنج مي باشد كه به آن « بندير» مي گويند. نوع ديگر دف در اين مناطق «مزهر» نام دارد كه فاقطد حلقه مي باشد .
اجزاء دف به صورت زير مي باشد :
1- كمانه :
كمانه متشكل از حلقه‌اي چوبي ( اغلب از جنس چوب افرا) به عرض 6 تا 8 سانتيمتر و قطر دايره‌اي حدود 50 تا 70 سانتيمتر مي باشد .ضخامت چوب در يك طرف كمانه كه محل اتصال گل ميخها به آن مي باشد 5/1 سانتيمتر و در سوي ديگر ، پس از انجام عمل « پخ كردن » به حدود 2 تا 3 ميلي متر مي رسد . چرا كه در غير اينصورت صداي كناره در هنگام نوازندگي خراب و كر خواهد شد .
نكته‌ي قابل ذكر در ساخت كمانه ، رعايت گردي كامل دهانه مي باشد و تنها در اين حالت است كه صدا در تمامي نقاط كناره‌ي پوست ، همخواني دارد .
چوب كمانه قبل از پوست انداختن بايد كاملاً‌خشك شده باشد . براي به عمل آوردن يا خشكانيدن چوب دو راه وجود دارد . يكي صنعتي با استفاده از وسايل و روش هاي مصنوعي وديگر به صورت طبيعي و در هواي آزاد، چوب هايي كه براي ساختن آلات موسيقي و به خصوص دف به كار مي رود بايد حتماً بطور طبيعي خشك گردند و در اصطلاح « سايه خواب » و يا «سايه خشك » شوند .
خشكانيدن چوب در هواي آزاد و خشك و با روش صحيح معمولاً يك تا سه ماه وقت مي گيرد . پس از اين مدت چوب بايد در حدود 12 الي 15 درصد رطوبت داشته باشد اما هرگز نبايد اين ميزان به 20 درصد برسد همان طور كه گفته شد چوب مورد استفاده در ساختن ساز بايد به روش طبيعي ( و نه به روش كارخانه‌اي و مصنوعي ) سال ها بماند تا رطوبت آن به ميزان نيم و يك درصد برسد و نه بيشتر در غير اينصورت امكان پيچيدن ولا آوردن چوب بعد از خشك شدن كامل آن زياد است.
البته گاهي براي به عمل آوردن چوب جهت ساختن دف و سازهاي ديگر بعضي اعمال شيميايي برروي آن انجام مي گيرد كه در مهيا نمودن آن به گونه‌ي دلخواه سازنده نقش مهم واساسي را داراست .
برش مناس چوب دف نيز از متد خاصي پيروي مي كند و شرط مهم وصل كردن دو انتهاي كمانه اين است كه دو سر چوب در هم نرود بلكه به طور « فارس بر» مماس بر يكديگر قرار گيرند.همچنين چوب كمانه پس از ساخت بايد مستحكم و به دور از هرگونه ترك ويا خلل و فرجي باشد و پيش از پوست انداختن روي آن بايد ، ديواره‌ي بيروين را به وسيلهي سمباده‌ي نرم كاملاً صاف و تميز نمود .
برروي لبه‌ي پشتي كمانه يك فرورفتگي در چوب وجود دارد كه محل قرار گيري انگشت شست دست چپ مي باشد اين محل را اصطلاحاً « شستي » مي گويند شستي اغلب به صورت يك منحني كوچك ديده مي شود .
انواع كمانه:
الف – يك كمه:
اين نوع كمانه از يك لايه چوب به قطر 1 سانتيمتر تشكيل شده است كه ابتدا و انتهاي آن به روش خاصي به يكديگر متصل مي‌گردند. اين روش در ساختن كمانه نظر به فني بودن ساخت و دقت فراواني كه در اجراي آن مبذول مي شود ، احتمال در آوردن (كج شدن ) چوب را به مقدار زياد و قابل توجه‌اي كاهش مي دهد. از نقطه نظر اجرايي نيز دف ساخته شده وبا اين نوع كمانه ، بسيار خوش دست تر و سبك تر از نوع « دوكمه» آن مي باشد .
ب- دو كمه:
در ساخت اين نوع كمانه از چوب بلندي به قطر 5/0 سانتيمتر استفاده مي گردد كه به صورت دولايه به روي خودپرس مي شود تا در اثر فشار پوست ، كمانه كج نشود .
2- پوست
همان طور كه بشر اوليه بعد از سازمان يافتن و تشكيل قبايل ، طبل ابتدايي را ابتدا با ضربه زدن به تنه‌ي درختي توخالي كشف نمود ؛ درصدد برآمد كه به دليل شاخص‌هاي كيفي و كمي از پوست در اين مسير سود جويد .
در اين بحث دقيقاً آن قسمتي از ساز ، مورد نظر ما را تشكيل مي دهد كه بر اثر ضربات وارده از انگشتان دو دست بر سطح آن ، صداهاي مختلفي از آن به گوش مي‌رسد .
پوست بر اساس متد خاصي برروي كمانه كشيده مي شود و از پشت به وسيلهي گل ميخ هاي كوچكي مهار مي گردد
واضح است كه در سازهاي ضربي به مانند دف انتخاب پوست از اهميت زيادي برخوردار است و بايد توجه داشت كه بهترين پوست ها را براي اين كار انتخاب نمود. در دف از پوست حيوانات مختلف مانند آهو، بز ، ميش ، بزكوهي ، و ماهي استفاده مي گردد و اما به حكم تجربه ، پوست كهنه‌ي بز و ميش نسبت به ديگر پوست‌ها از كيفيت صوتي مطلوب و مناسبتري برخوردارند . در پوست هاي سياه و كهنه يك خط باريك سياه را در وسط پوست مشاهده مي كنيم كه اين علامت خود اصالت پوست هاي سياه بز را مي رساند. لازم به ذكر اين كه پوست گوسفند ضخيم تر و روشن تر از پوست بز مي باشد . و همين خط تيره را هم در وسط دارد ضخامت پوست مورد استفاده در دف در حدود 1 الي 2 ميليمتر است .
سازندگام دف و همچنين تعميركاران آلات موسيقي را عقيده بر اين است كه پوست با كيفيت مناسب براي دف ، بايد مجموعه‌ي خصوصيات ذيل را دارا باشد:
الف- پوستي كه برروي دف انداخته مي شود حتماً كهنه و مانده باشد . علامت كهنگي پوست اين است كه اگر قسمتي از آن را كمي تر كنيم هيچ بوي خاصي ندهد ، چرا كه اگر كهنه نباشد به محض رسيدن رطوبت به آن ، بوي نامطبوعي از آن به مشام مي رسد .
ب- ضخامت پوست مورد نظر بايد در تمامي نقاط آن كاملاً همسن و يكنواخت باشد و به تعبيري ديگر قسمت هايي از آن نازك و قسمت هايي ضخيم نباشد چرا كه عدم رعايت اين مهم در هنگام نوازندگي ناهنجاري هاي صوتي را در بر خواهد داشت.
پ- رنگ پوست نيز يكنواخت و يكسان باشد يعني به اصطلاح اهل فن « تگرگي » نباشد (كه منظور همان دانه دانه نبودن پوست است )
ت- نكته‌اي كه از همه مهمتر است اين است كه پوست ساز «خام كن» باشد پوست خام كن پوستي است كه زائده ها (موها و چربي ها ) به طريقه‌ي سنتي از روي آن زوده شده باشند . در اين روش در وهله‌ي اول پوست تهيه شده را در آب سرد خيس مي نمائيم .اگر پوست دباغي شده تميز بود كه ديگر احتياجي به پاك نمودن زائد آن نخواهيم داشت و اگر پوست كاملاً تميز نبود و داراي قدري چربي و مو بود بايد آن را روي كمانه انداخت و بعد از خشك شدن روي كمانه آن را با احتياط با يك قطعه شيشه يا تيغ ( به صورت اريب وخميده ) تميز كرد در تابستان پوست را بايد به مدت كمتري نسبت به زمستان در آب نگه داشت ، زيرا اگر از حد معمول بيشتر در آّ بماند ، بوي تعفن گرفته و قابل استفاده نخواهد بود . بعضي سازندگان ، پوست دباغي شده خيس را براي انداختن روي كمانه در حوله‌اي لوله مي كنند تا نسبتاً‌خشك شود و فقط رطوبت آن باقي بماند اگر در اين حالت پوست كمي ضخيم و غير قابل انعطاف بود آن را بلافاصله در يك بسته‌ي نازك از نايلون كيسه‌‌اي كه منفذي نداشته باشد ، گذاشته و به مدت 30 دقيقه نگه مي دارند و بعد از مدت ياد شده پوست را كه كماده شده و حالتي شبيه حالت دنبه را پيدا كرده است ، برروي كمانه مي اندازند، ولي اگر پوست از ابتدا نازك و قابل انعطاف بود بعد از لوله كردن در حوله آن را بوسيله‌ي گل ميخ برروي كمانه نصب مي كنند و بعد از خشك شدن اضافه هاي پوست را بوسيله قيچي يا تيغ جدا مي سازند .
بايد افزود بعضي از كساني كه به طور حرفه‌اي كارشان ساختن دف مي باشد ، براي اين كه بازدهي بيشتري داشته باشند به جاي اين كه پوست را در داخل آب بگذارند تا به مرور موهاي زائد و يا به اصطلاح پشم و پيله‌‌ي آن بريزد ، پوست را در درون آهك و يا مواد شيميايي مي گذارند . البته استفاده از اين روش از سرعت عمل به سزايي نسبت به گذاشتن پوست در داخل آب برخوردار است ، اما در عمل چربي پوست به وسيلهي اثرات آهك و مواد شيميايي از بين مي رود و به اصطلاح اهل فن مغز پوست مي سوزد روشن است كه چنين پوستي علاوه بر اين كه صداي صاف و طنين دلخواه پوست خام كن را ندارد ، از عمر كمتري نيز برخوردار است نكته‌ي قابل ذكر اين كه كمانه‌ي پوست انداخته به هيچ عنوان نبايد در مقابل حرارت ( حتي قرار دادن در آفتاب ) خشك گردد.
برچسب ها:
آموزش دف ساز دف دف نوازی