منجم و شاعر ایرانی در سال ۴۳۹ هجری قمری در نیشابور زاده شد. وی در ترتیب رصد ملکشاهی و اصلاح تقویم جلالی همکاری داشت. وی اشعاری به زبان پارسی و تازی و کتابهایی نیز به هر دو زبان دارد. از آثار او در ریاضی و جبر و مقابله رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس، رساله فی الاحتیال لمعرفه مقداری الذهب و الفضه فی جسم مرکب منهما، و لوازم الامکنه را می‌توان نام برد. وی به سال ۵۲۶ هجری قمری درگذشت. رباعیات او شهرت جهانی دارد.
آثار خیام در این مجموعه:
رباعیات خیام مطابق انتخاب و تصحیح محمدعلی فروغی و دکتر قاسم غنی
شاعر، ریاضی دان، منجم و فیلسوف بزرگ ایرانی قرن چهارم. خالق مجموعه رباعیات
غیاث‌الدین ابولفتح عمربن ابراهیم خیام به سال 439 هجری قمری ( ۱۸ مه ۱۰۴۸) در ناحیه شادیاخ از نواحی نیشابور تولد یافت. مورخان، تاریخ درگذشت او را بین سال‌های 515 و 520 هجری قمری (۴ دسامبر ۱۱۳۱) دانسته‌اند. سرنوشت حکیم عمر خیام بس شگفت‌انگیز است. او دورانِ حیات خود را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد در حالی‌که معاصرانش از رباعیاتی که امروز مایة شهرت و افتخار او هستند بی‌خبر بودند.
عصر خیام
در زمان خیام فرقه‌های مختلف سنی و شیعه، اشعری و معتزلی سرگرم بحث‌ها و مجادلات اصولی و کلامی بودند. و از نقطه نظر سیاسی نیز وقایع مهمی در عصر خیام رخ داد که فهرست‌وار به آن اشاره می‌‌شود:
1ـ سقوط دولت آل‌بویه
2ـ قیام دولتِ سلجوقی
3ـ جنگ‌های صلیبی
4ـ ظهور باطینان و حسن صباح...
خیام به تبار دانشمندانی تعلق دارد که از قرن سوم تا پنجم هجری ممالک اسلامیِ مشرق زمین را قلمرو دلخواهِ دانش و اندیشه ساختند. هنگامی که خیام زندگی خود را آغاز می‌کرد ابن‌سینا و ابوریحان به سال‌های پایانی عمر خود رسیده بودند.
القاب:
نظامی عروضیِ سمرقندی او را «حجه‌‌الحق» و ابوالفضل بیهقی «امام عصر خود» لقب داده‌اند. از خیام به عنوان جانشین ابن‌سینا و استاد بی‌بدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و مابعدالطبیعه یاد می‌کند.
خیام در دوران حیات خود سخت مورد تکریم و احترامِ سلاطین سلجوقی بود و در سال 480 هجری قمری از سوی سلطان ملکشاه برگزیده شد تا تحتِ لوای هیاتی تقویم زمان خود را اصلاح نماید.
سال های جوانی:
خیام در شهر نیشابور از خراسان به دنیا آمد که در آن زمان شهری بزرگ و رقیب قاهره و بغداد بود. می گویند خانواده اش خیمه ساز بودند و نام خیام از همین شغل می آید. او بخشی از کودکی اش را در شهر بلخ به آموزش زیر نظر شیخ محمد منصوری و بعد امام موفق نیشابوری گذراند که از بزرگ ترین استادان خراسان بود.
خیام ریاضی دان:
خیام در دوران حیاتش بیشتر به نام ریاضی دان مشهور بود. او رساله مشهور رسالة فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله (۱۰۷۰ م.) را نوشت که اصول جبر را تبیین می کرد و از راه این رساله به اروپا راه یافت. او به ویژه روشی برای حل معادلات درجه ۳ و بالاتر ابداع کرد. روش او برای حل معادلات درجه ۳، تقاطع دادن یک مقطع مخروطی با دایره بود. علاوه بر آن، او بسط دوجمله ای را نیز کشف کرد. روش او برای حل معادلات درجه ۴ هنوز هم به کار می رود.
او در رساله اش درباره مثلث ضرایب دوجمله ای نوشت که بعدها به مثلث خیام / پاسکال مشهور شد. در سال ۱۰۷۷، او رساله رسالة فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس را در مورد خطوط موازی و نظریهٔ نسبت‌ها نوشت که توجه ثابت بن قرا را جلب کرد و احتمالا مبنای هندسه غیراقلیدسی شد.
خیام منجم:
خیام منجم برجسته ای نیز بود. در سال ۱۰۷۳ م. سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی از او خواست به همراه دانشمندان دیگر، رصدخانه ای بنا کند. سرانجام خیام و همکارانش طول سال خورشیدی را ۳۶۵.۲۴۲۱۹۸۵۸۱۵۶ روز تعیین کردند که در هر ۵۵۰۰ سال، فقط یک ساعت خطا دارد، در حالی که تقویم گرگوری که اکنون در دنیا رایج است و چهار قرن بعد از خیام طراحی شد، در هر ۳۳۳۰ سال یک روز خطا دارد. سلطان ملکشاه در ۱۵ مارس ۱۰۷۹، تقویم خیام را که بعدها به تقویم جلالی مشهور شد، تقویم رسمی ایران اعلام کرد که هنوز هم در ایران و افغانستان رایج است.
خیام همچنین نقشه ای از ستارگان رسم کرد که مفقود شده است.