مقدمه:
ايران يكي از زلزله خيزترين كشورهاي جهان است. در قرن بيستم، به طور تقريبي هر ده سال يك زلزله مخرب با بزرگي بيش از 5/6 در كشور ما به وقوع پيوسته است. متاسفانه به دليل سيستم ساخت و ساز سنتي و غيرمقاوم در برابر زلزله خسارت جاني و مالي ناشي از اين زلزله ها بسيار بوده است. متوسط تلفات اين زلزله ها در قرن بيستم در ايران، تا بيش از 3 هزار نفر در سال گزارش شده است. درحالي كه پيشرفت علم زلزله شناسي و مهندسي زلزله در سطح جهاني، به خصوص در چند دهه اخير باعث كاذهش چشمگير تلفات جاني و خسارات مالي پيشرفته دنيا شده است.
البته در همه كشورها طراحي ساختمانها در برابر زلزله به دلايل اقتصادي به گونه اي انجام نمي شود كه پس از يك زمينه لرزه بزرگ هيچ گونه خسارتي بع آن وارد نشود. فلسفه حاكم بر آيين نامه ها مبتني بر آن است كه غالب ساختمانها (ازجمله ساختمانهاي مسكوني) در زلزله هاي خفيف و متوسط حداقل خسارات سازه اي و غيرسازه اي را ببينند و در زلزله هاي شديد، بدون آنكه فرو ريزند، بتوانند مقاومت كنند. فقط طراحي ساختمانهاي با اهميت زياد با پذيرش هزينه بيشتر به گونه اي انجام مي شود كه حتي پس از وقوع زلزله هاي شديد نيز قابل استفاده و بهره برداري باشند. به عبارت ديگر، در آيين نامه ها به حداقل رساندن تلفات انساني هدف اول كاستن از تلفات مادي هدف دوم است.
به همين دليل امروزه، علت زلزله شناسي و مهندسي زلزله صرفا ساخت ساختمانهاي ايمن نيست، زيرا متاسفانه هنوز قسمت بزرگي از ساختمانهاي موجود در دنيا و ازجمله در ايران، ايمني كافي ندارند و تخريب يا تقويت آنها در زلزله هاي احتمالي نيز، به دلايل اقتصادي، به صورت صددرصد امكان پذير نيست. از همين رو، شيوه هاي مديريت پس از وقوع زلزله در شهرهاي زلزله زده بايد مورد توجه واقع شوند تا نيازهاي بازماندگان و كساني كه از زلزله جان سالنم بدر برده اند به درستي تعيين و در زفع به موقع آنها اقدام شود. بنابراين بهتر است در ابتدا و قبل از اقدام به هر كاري در جهت برنامه ريزي براي دستيابي به يك طرح جامع مديريت بحران اقدام نمود.
1- روند برنامه ريزي براي دستيابي به طرح جامع مديريت بحران
براي دستيابي به يك سيستم جامع مدريت بحران، همانگونه كه در فصل دوم به آن اشاره شد، اول بايد به دقت سيكل مديريت بحران را شناسايي نمود و سپس براي مراحل مختلف اين سيكل برنامه ريزي و سياستگذاري نمود. مراحل مختلف چرخه مديريت بحران در كل شامل مرحله آمادگي، جوابگويي و امدارساني و بالاخره مرحله بهبودي و بازسازي ميباشد كه هر يك از اين مراحل خود به ريزفعاليتهاي مختلف تقسيم شده و مراحل اصلي ياد شده را تكميل مي نمايد. در ضمن بايد توجه داشت كه هر يك از فعاليتها به يك برهه از زمان وقوع حادثه مرتبط مي باشند، بدين ترتيب مراحل زماني قبل از بحران، شروع بحران، حين بحران و پس از بحران بايد مد نظر باشد. نمودار مراحل زماني مختلف بحران در شكل(1-1) نشان داده شده است. ريزفعاليتها و اقدمات مورد نياز براي هر مرحله نيز در جدول (2-1) آورده شده است.
همانگونه كه از شكل (1-1) مشخص مي باشد، اقدامات قبل از بحران، اقداماتي است كه در طي يك برنامه چندساله حاصل مي گردد و نياز به مدت زمان و برنامه هاي درازمدت دارد. شروع بحران زماني بسيار كوتاه مي باشد كه شهروندان يا مسئولين و افراد جامعه در اين زمان متوجه آغاز بحران مي گردند و عموما از ديدگاه انجام برنامه هاي عملياتي زمان بسيار مهم و قابل ملاحظه اي مي باشد. چه بسا توجه و دقت در اين مرحله امكان كاهش زمان حين بحران را همراه داشته باشد. در مرحله بين بحران فعاليتها و ريزفعاليتهاي بسياري انجام مي گيرد. به اميد آنكه ابعاد فاجعه را به يك حد قابل قبولي تنزل داد.
سپس مرحله پس از بحران مي باشد كه يك پروسه طولاني مدت براي بازگردانيدن اوضاع به حالت عادي مي باشد. البته ناگفته نماند كه اين مرحله براي مدت زيادي با مشكلات عديده اي مواجه بوده و همواره مسائل جاني، اقتصادي و رواني گريبان گير اين مرحله از كار مي باشد. و ليكن پس از مدت زمان مناسب اوضاع به حالت اوليه سو قداده شده و سيكل براي رويارويي با سانحه ديگر آماده مي گردد. بازنگري و ارزيابي سياست ها، قوانين حاكم بر برنامه هاي مديريتي در اين مرحله از پروسه بحران بسيار حائز اهميت بوده و توانايي كنترل اثرات سانحه بعدي را تا حد زيادي دارا مي باشد. كشورهايي كه از اين مرحله استفاده بهينه نمي نمايند تقريبا همان كشورهايي هستند كه در امر توسعه پايدار هيچ موفق نبوده و با زمينلرزه بعدي، اقتصاد و توان جامعه از بين مي رود و همواره در يك سيكل توسعه ناپايدار بسر مي برند.
مساله مهم ديگر براي دستيابي به ساختار تشكيلاتي و سازماندهي مناسب جهت مديريت بحران در كشور و يا شهرها توجه خاص به خصوصيات ويژه تشكيلاتي و سازمان مديريت بحران مي باشد. اين ساختار بايد:
-سيستم تشكيلاتي و سازماني مديريت بحران، سيستم تشكيلات دولتي را مجددا شبيه سازي و ايجاد ننمايد.
-اين سيستم بطور مستقل از دولت اقدام نمي نمايد.
-اين سيستم دستگاهها و نهادهاي دولتي را تحت كنترل خود درنمي آورد.
-اين سيستم خارج از منشور و يا شرح خدمات تنظيم شده بوسيله دولت عمل نمي نمايد مگر در شرايط بسيار خاص و اضطراري
لذا، با توجه به ساختار مناسب يك طرح مديريت بحران، با درنظرگرفتن مراحل مختلف بحران، نياز به تعريف اقدامات و فعاليت هاي مديريتي بريا دستيابي به طرح كلان مديريت بحران مي باشد. اين مهم در بخش بعدي بطور كامل ارائه مي گردد.
2-برنامه ريزي شهري براي دستيابي به يك طرح آمادگي و مديريت بحران در برابر زمينلرزه
برنامه ريزي به عنوان اساس و پايه مديريت مطرح بوده و در سيكل مديريت بحران به عنوان فرايند اصلي بحساب مي آيد. با برنامه مناسب مي توان به اهداف سازماني و زمينه هاي اجرايي مد نظر در فرايند بحران به بهره گيري از حداكثر توان و اتلاف حداقل منابع دسترسي پيدا كرد. برنامه ريزي هاي شهري و عملياتي كليد موفقيت طرح مديريت بحران مي باشد البته بشرط آنكه اين برنامه ريزي در چهارچوب برنامه تاستراتژيك مديريت بحران كشور قرار داشته باشد. اين برنامه ريزي مشخص كننده مديريت ها و ريزمديريت هاي لازمه، فعاليت ها و ادقامات مورد نياز و نهايتا خط مشيهاي اجرائي براي دستيابي به يك سيستم منسجم تشكيلاتي براي بحران مي باشد.
در اين فصل با توجه به خط مشيهاي ارائه شده در فصل قبل، در قالب طرح استراتژيك مديريت بحران، طرح يك برنامه مدون آمادگي در برابر زمينلرزه ارائه مي گردد. اين طرح شامل سه مرحله زير مي باشد:
مرحله اول: معرفي مراحل مختلف برنامه ريزي
مرحله دوم: طراحي برنامه
مرحله سوم: اجراي برنامه
بر اي موفقيت يك برنامه جامع شهري و آمادگي نياز به داده هاي مختلف و دقيق از وضعيت شهر و آسيب پذيري آن مي باشد. در مضن تعهد مسئوليت شهر نيز از اهميت بسزائي برخورد مي باشد، چه بسا يك طرح بسيار كامل و جامع و بدون پشتوانه قانوني و حمايت مسئولين كشوري و شهري داراي هيچ كارايي نخواهد بود. در اين راستا به مسئله آموزش كه تكميل كننده طرح آمادگي براي شهرها مي باشد و بخصوص آموزش مداوم نيز بايد اشاره نمود. تكميل كننده اين برنامه، آموزش همگاني براي عمومي و يك يك افراد را نيز شامل مي گردد.
البته ناگفته نماند كه يك برنامه جامع و موثر حتما بايد برحسي مطالعات دقيق از وضعيت و پتانسيل لرزه خيزي منطقه و در صورت امكان سيستم هاي هشداردهنده و اطلاع رساني را نيز دربر بگيرد. در اين قسمت به سه مرحله تهيه طرح آمادگي به شرح زير اشاره مي گردد.
برچسب ها:
مدیریت بحران مقاله مدیریت بحران تحقیق مدیریت بحران تعریف مدیریت بحران مفهوم مدیریت بحران پروژه مدیریت بحران