روان خواندن
روان خواندن یعنی توانایی تشخیص سریع واژه ها وخواندن جمله ها ومتن های طولانی تر به راحتی که نشان دهنده درک مطلب است .کسی که از نظر خواندن ضعیف است نمی تواند روان بخواند ، اغلب گنجینه های کلمه های دیداری اش کافی نیست وبرای رمزگشایی بسیاری از واژه های متن بایدتلاش زیادی بکند .چنین فردی چون تمام نیروهای خود را صرف تشخیص واژه ها می کند ،در نتیجه روان خوانی اش توام با مکث های طولانی وتکرار های مکرراست که بیان یکنواخت وبدون زیر وبم آن را برجسته می کند .
برای اینکه دانش آموزان بتوانند روان بخوانند باید هم در خواندن شفاهی وهم در صامت خوانی خیلی تمرین کنند .متاسفانه چون کسانی که در خواندن ضعف دارند از خواندن لذت نمی برند ،چندان که لازمه ی روان خواندن است ،به تمرین خواندن نمی پردازند .بنابراین معلم ها ،باید با استفاده از راهبردهایی خواندن را به صورت تجربه ای لذت بخش ومثبت برای دانش آموزان در آورند .
انواع خطاهای خواندن را در دانش آموزان
1. حذف: دانش آموز در موقع خواندن بعضی از کلمه‌ها یا بخش‌هایی از جمله را حذف می‌کند.
2. افزایش: دانش آموز کلمه ای را لا به لای متن قرار می‌دهد که وجود ندارد.
3. جانشین سازی: دانش آموز لغتی را جانشین لغت دیگر می‌کند.
4. تکرار: دانش آموز بعضی از کلمه‌ها را موقع خواندن تکرار می‌کند.
5. حذف و اضافه کردن حروف.
6. وارونه سازی: دانش آموز در موقع خواندن کلمه «باد» را «داب» می‌خواند.
7. خواندن سریع و بی دقّت و یا کند خواندن و لغت به لغت
8. فقدان درک مطلب
تشخیص کلمات توسط تعداد زیادی از بچه‌ها
پژوهشگران معتقدند که انسان دارای سه توانش زبانی جداگانه است. این سه توانش در سه سطح زبان شنیداری، زبان گفتاری و زبان نوشتاری بروز می‌کند. برخی از دانش آموزان زبان شنیداری کاملی دارند ولی در زبان گفتاری اشکال دارند مثلاً کتاب را به خوبی می‌شنوند ولی در گفتار به صورت تتاب بیان می‌کنند. اگر در گفتگو به آنان تتاب گفته شود ناراحت می‌شوند، چون زبان شنیداری کاملی دارند. این گونه دانش آموزان در شنیدن درست می‌شنوند ولی در گفتن درست بیان نمی‌کنند این دسته در زبان گفتاری مشکل دارند لذا در زبان نوشتاری نیز غلط می‌نویسند. بسیاری از دانش آموزان در هنگام نوشتن «می‌کنند» می‌شنوند ولی «می‌کند» می‌نویسند و یکی از نون‌ها را در نوشتن حذف می‌کنند یعنی زبان شنیداری و زبان نوشتاری آن‌ها تطابق ندارد. قطعاً رفع مشکل هر کدام از این اشتباهات و موارد دیگر، نیازمند توجه مضاعف معلمین گرامی است که آموزش انفرادی این گونه دانش آموزان را پیوست آموزش جمعی آنان نمایند.
در برخورد با این گونه مشکلات راه حل‌های متعددی وجود دارد اما مواردی که در زیر ذکر می‌گردد به صورت کلی است که لازم است متناسب با نوع ضعف عملکردی دانش آموز از این فعالیت‌ها بهره گرفته شود.
برای برخورد با مشکل خواندن، یکی از مهم‌ترین راههایی که مورد توجه و تأیید پژوهش‌های فراوان بوده است استفاده از روش‌های چند حسی است که با عناوین مختلف مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
شیوه تدریس متون ویژه روانخوانی
پیش از خواندن متن، به صورت شفاهی و با استفاده از شیوه های داستانگویی یا سخنرانی، درباره موضوع متن مورد نظر صحبت کنید و با ترغیب دانش آموزان و استفاده از شیوه بحث و گفتگو آنان را در روند تدریس-یادگیری مشارکت دهید تا با استفاده از زبان گفتاری خود مطالبی را در زمینه مورد بحث بیان نمایند. همچنین اگر در متن درس شکل برخی حروف وجود داشت که گونه مورد استفاده در دوره آموزش الفبا متفاوت بود، مثل هـ ،ـهـ و ...موضوع را به دانش آموزان گوشزد کنید.
هدف‌های آموزش خواندن در دبستان
اساسی‌ترین منظور خواندن فهمیدن است و اگر همین هدف بر آورده شود سایر اهداف آموزش خواندن باکمی کوشش بر آورده میشود .
آ – شناخت حرف‌ها کلمه‌ها و درک معانی آن‌ها
2 – پرورش قوه‌ی قضاوت در دانش آموز
3 – ایجاد توانایی‌های مطلوب در خواندن
4 – گسترش خزانه‌ی لغات
5 – آشنایی با ویژگیهای اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی جامعه خویش و ایجاد قدرت سازگاری با آن
6 – پرورش قوای ذهنی چون تفکّر، تحلیل و..........
7 – ایجاد علاقه به خواندن انواع کتاب‌ها و مطالب نوشتاری (صـ 67 ناعمی)
8 – توانایی ترکیب اصوات گوناگون
9 – توانایی تفسیرو تعبیر تصاویر و مطالب و حدس زدن معنی لغات در ضمن جمله.
10 – افزایش توانایی فهم و تحلیل مو ضوعهای علمی مانند ریاضیات، علوم و اصطلاحات علمی
11 –ایجاد حس همکاری، یگانگی وتعاون بین دانش آموزان و پرورش افراد متعهداز طریق درک وبرداشتهای واقعی از موضوعات.
12 – پرورش توانایی تمرکز افکار و تقویت درجه توجّه وتمرکز ذهن برای نتیجه گیری از موضوع (ص 30 انوشه پور).
مهارت در «خواندن» یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین نیازهای یادگیری دانش آموزان به خصوص در دوران ابتدایی است. توانایی درک مطلب، تفسیر و نتیجه گیری از متون درسی و غیر درسی، دانش آموزان را با افکار و اطلاعات جدیدی آشنا می‌سازد تا راه بهتر اندیشیدن و بهتر زیستن را بیاموزند. با کمک "خواندن و فهمیدن" به معنای علمی و جامع آن می‌توان به ذخایر بی انتهای تجربه بشری دست یافت. "خواندن درست" و یادگیری آن مستلزم تمرین و تسلط بر ریزمهارت های خواندن است و لازمه تسلط بر ریزمهارت های خواندن داشتن آگاهی و استفاده از راهکارها و استراتژی‌های کارآمد خواندن است. در این مقاله سعی شده مراحل یادگیری مهارت خواندن، روش‌های آماده سازی دانش آموزان، مشکلات یادگیری در این امر و سپس راه کارهای تقویت این مهارت مورد بررسی قرار گیرد.
مراحل یادگیری مهارت خواندن
از آنجا که جهت تقویت برنامه‌های آموزش خواندن و نوشتن به دانش آموزان باید توجه کافی به رشد دو مهارت شفاهی زبان (گفتن و شنیدن) را داشت، لازم است که در امر ارتباط چهار مهارت زبانی یعنی گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن کوشش کنیم.
یادگیری مهارت خواندن مستلزم کسب مهارت‌های
الف: بازشناسی دیداری عناصر زبانی اعم از حروف، کلمات و جملات
ب: درک معنای عناصر آن در رابطه معنایی موجود بین آن‌ها
پ: درک پیام جمله و متن می‌باشد.
آماده سازی دانش آموزان برای کسب مهارت خواندن:
در مرحله آمادگی، پیش از آن که دانش آموز بخواهد یا بتواند از متن آموزشی یا درسی چیزی یاد بگیرد، باید اطلاعاتی را کسب کند که عبارت‌اند از: دانستنی‌هایی کلی درباره زبان، دانستن نام حروف الفبا و این که واژه ملفوظ یعنی هرلفظی که بر زبان جاری میشود از چند صدای متفاوت تشکیل شده است.
آغاز خواندن
در سال اول دبستان باید بچه‌ها را با شکل نوشتاری پاره ای از کلمات که از قبل شنیده‌اند و معنی آن‌ها را می‌دانند آشنا نمود و خواندن کلمه را نیز به آن‌ها یاد داد. این کار به دو روش انجام می‌گیرد: در بعضی از مدرسه‌ها و نیز پاره ای از کتاب‌ها از همان ابتدا به دانش آموز یاد می‌دهند که شکل یک کلمه را به طور کامل بشناسد و معنی آن را یاد گیرد. در دومین روش روی آموزش «آواها» تکیه می‌کنند. ابتدا صدایی را که هر حرف الفبا نماینده آن است آموزش می‌دهند و سپس به شناخت کلمه به طور مستقل می‌پردازند که این روش تقریباً در همه برنامه‌های زبان آموزی رایج در جهان به کار می‌رود و بدین ترتیب دانش آموز یاد می‌گیرد که به طور همزمان، هم صداها را بشناسد و هم کلمه‌ها را.
راه های بهبود روان خوانی
افزون بر بازشناسی درست واژه ها ،خوانندگان باید مطالب را سریع وروان بخوانند .درغیراین صورت ،خواندن غیر طبیعی وناخوشایند می شود وخواننده معنی مطالب را درک نمی کند .
1- خواندن مکرر:خواندن مکرر راهبردی است که در آن به دانش آموز تمرین های تکراری داده می شود تا بتوانند روان تر بخوانند .واضح است که آهسته وبا مکث خواندن موجب می شود خواننده بهتر بتواند بیشتر واژه های متن را به درستی تشخیص دهد ،اما این کار به روان خوانی منتهی نمی شود .دراین روش متنی با پنجاه تادویست واژه نسبتاً همسطح از نظر دشواری انتخاب می شود که خواننده بیشتر واژه های آن را می تواند تشخیص دهد .دانش آموز قبل از خواندن هرمتن جدید این متن انتخابی را به طور شفاهی سه یا چهاربار می خواند .میزان درستی واژه ها وسرعت خواندن معمولاً بعداز هربار خواندن به دانش آموز گفته می شود وتمرین روزانه نیز توصیه می گردد.
نقش رسانه‌ها:
لازم است برای تقویت فرهنگ مطالعه و افزایش علاقه مندی و به وجود آوردن انگیزه در دانش آموزان، برنامه‌های ویژه دانش آموزان ابتدایی در صدا و سیما، مانند خواندن داستان و اخبار متناسب با روحیه آن‌ها، نمایش فیلم با زیرنویس تهیه گردد. همچنین روزنامه‌ها و مجلات ویژه دانش آموزان بیشتر چاپ و تکثیر گردد تا دانش آموزان را به سوی مطالعه سوق دهد.
نقش مدرسه و مربیان
باید مهارت اولیه دانش آموزان را در زمینه خواندن قبل از ورود به مدرسه ارزیابی کرده و بر این اساس مهددانش آموز‌ها و پیش دبستانی‌ها را هم به ضرورت تقویت سواد خواندن آگاه کنیم.
الگوهای تدریس و ارزشیابی در مدارس ابتدایی، به ویژه در درس فارسی مبتنی بر درک مطلب باشد و این گونه الگوها به معلمان معرفی و اجرای آن خواسته شود. روش‌های سنتی تدریس که در آن‌ها مهارت خواندن دانشآموزان تقویت میشود احیا گردد، مانند خواندن متون درس فارسی به صورت گروهی و آهنگین که دانش آموزان را ناخواسته بر سر شوق آورده و مهارت خواندن را تقویت می‌کند. همچنین از رایانه جهت افزایش سواد خواندن دانشآموزان استفاده شود. به عنوان مثال از دانش آموزان خواسته شود در هر هفته حداقل یک بار دانش آموزان مشق خود را بر روی فلاپی تایپ کرده و آن را تحویل معلم دهند.
اشکال مختلف و متفاوت نوشتاری رایج در جامعه به دانشآموزان آموزش داده شود مثلاً از آن‌ها خواسته شود نوشته‌های روی دیوار و یا تیتر روزنامه‌ها را خوانده و آن را در کلاس برای دانشآموزان بازخوانی کنند و برداشت‌های خود را از مطالب محتوایی، به بحث بگذارند.
از دانشآموزان خواسته شود در مورد اعیاد و مراسم ملی، مذهبی، حوادث و وقایع روز، باورها و اعتقادات، کشفیات جدید علمی که از رادیو، تلویزیون یا رسانه ای بوده، سخنرانی کنند. بحث و گفت و گو با دانش آموزان دیگر، بازدید از کتابخانه‌ها نیز در تقویت مهارت خواندن مؤثر می‌باشد.
مشکلات یادگیری در امر خواندن:
اصطلاح اختلال در خواندن (نارساخوانی) به هر گونه ناتوانی در خواندن اطلاق میشود که به واسطه آن دانش آموزان از سطح پایه کلاس خود در زمینه خواندن عقب می‌مانند و هیچ گونه شواهد عینی دال بر نارسایی‌هایی چون عقب ماندگی ذهنی، آسیب مغزی، مشکلات هیجانی و فرهنگی و مشکلات گفتاری وجود ندارد. دانش آموزان نارسا خوان، دارای نقایص بسیار گوناگونی هستند که منشأ» آن‌ها عملکرد نامناسب مغز است. زیرا مغز این افراد عملکردی متفاوت از دانش آموزان عادی دارد. مشکلات یادگیری در خواندن به عوامل متعددی مانند: آسیب‌های مغزی، محرومیت فرهنگی و محیطی، تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده، عدم آمادگی برای ورود به مدرسه، عدم دسترسی به کتاب و کتابخانه، وجود تأخیر در رشد بهنجار زبان و اختلال در دستگاه گفتاری مربوط میشود.
نارسایی‌هایی که به مشکلات خواندن منجر می‌شوند:
1- ضعف در تشخیص دیداری: دانش آموز در تشخیص حروف مشابه مشکل دارد.
2- ضعف در تشخیص شنیداری: ضعف در تشخیص کلماتی که تلفظ آن‌ها به هم شبیه است.
3- ضعف در ترکیب صداها: دانش آموز نمی‌تواند حروف را به هم پیوند دهد و کلمه بسازد.
4- ضعف در حافظه: دانش آموز در به خاطر آوردن ترتیب حروف مشکل دارد.
5- مشکل در انجام مهارت‌های تحلیل کلمه (بخش وصدا کشی).
6- مشکل در استفاده از کلما ت دیداری آشنا (مانند: کلمه‌هایی که دانش آموز با دیدن آن‌ها بلافاصله می‌خواند).
7- مشکل در مهارت‌های درک لفظی (دانش آموز در درک کلمه‌ها ومطالب مشکل دارد) مثلاً در درک معانی مختلف کلمه (شیر) مشکل دارد.
8- مشکل در مهارت‌های خواندن انتقادی که شامل نتیجه گیری، قضاوت کردن در باره متن و عدم تشخیص بین حقیقت و تصور می‌باشد.
9- مشکل در مهارت‌های درک تحلیلی: مثل قضاوت نقادانه، استنباط، پیش بینی نتایج.