در این رساله که (( تحقیقی پیرامون دستبافی در استان یزد )) می باشد صادقانه کوشیده ام تا به بررسی این مهم بپردازم این تحقیق شامل چندین بخش بوده که در آن تمدن مرور تاریخچه مختصر دستبافی آشنایی با مواد اولیه ، ابزار و وسایل کار و سابقه تاریخی بافت یزد ، به معرض بافته های آن و وضعیت فعلی آنها پرداخته شده و در خاتمه مشکلات دستبافی و دستبافان این استان و چند پیشنهاد و راه حل جهت بهبود وضع موجود ذکر گردیده که امیدوارم مورد قبول و استقبال علاقه مندان به هنر های بومی و سنتی و پویندگان راه علم و تحقیق قرار گیرد .
روش تولید پارچه های سنتی :
نخستین روش تولید پارچهی دستباف عبارت بود از آویختن نخ های تار ازیک چوب افقی و آویزان کردن وزنه هایی در انتهای نخ ها به منظور ایجاد کشش در داخل تار و عبور نخ و پودر به صورت یک بسته از لابه لای نخ های تار تا بافت پارچه انجام شود .
روش های تولید پارجه سنتی به دو گروه تقسیم می شود .
۱: تولید پارچه با نقوش هندسی
۲: پارچه با نقوش غیر هندسی
که بافته های که دارای نقوش غیر هندسی هستند و با نقشه و پیاده کردن آن روی دستگاه بافت صورت می گیرد .مانند زری وترمه .
که برای بافت این نوع پارچه ها از دستگاههای بافندگی دستوری و ژاکار د استفاده می شود
ترمه : پژوهشگران در مورد خاستگاه ترمه ، نظریه های متفاوتی ارائه دادند برخی آن را ( کشمیر) و عده ای ایران می دانند.
نقل شده است شاهزاده ای که به عنوان گروگان در دربار تیمور به سر می برد این هنر را از ایرانیان فرا گرفت و به کشمیر انتقال داد .
همچنین می گویند هنر ترمه بافی به وسیله بافندگانی که در قرن۹ هجری از ایران به کشمیر رفتند در آن دیار رواج یافت .در تاریخ کشمیر نیز نوشته اند: (( منسوجات پشمی کشمیر اصل بیگانه دارند واینک کشمیری ها آن را می بافند )) پشم یا نخ ترمه را با مواد گیاهی به رنگ های متنوع در می آورند گاهی نیز ترمه را به صورت دو رو می بافند. ترمه های راه را ( شال محرمات ) با هفت رنگ بافته می شود .ترمه های کشمیر طرح های درشت دارند وترمه های کرمان دارای طرح های ریز و مکر است ترمه به رنگ های تیره نیز در دوره های نه خیلی دور مورد پسند قرار می گرفت.
ترمه:
پژوهشگران در مورد خاستگاه ترمه ، نظریه های متفاوتی ارائه دادند برخی آن را ( کشمیر) و عده ای ایران می دانند.
نقل شده است شاهزاده ای که به عنوان گروگان در دربار تیمور به سر می برد این هنر را از ایرانیان فرا گرفت و به کشمیر انتقال داد .
همچنین می گویند هنر ترمه بافی به وسیله بافندگانی که در قرن۹ هجری از ایران به کشمیر رفتند در آن دیار رواج یافت .در تاریخ کشمیر نیز نوشته اند: (( منسوجات پشمی کشمیر اصل بیگانه دارند واینک کشمیری ها آن را می بافند )) پشم یا نخ ترمه را با مواد گیاهی به رنگ های متنوع در می آورند گاهی نیز ترمه را به صورت دو رو می بافند. ترمه های راه را ( شال محرمات ) با هفت رنگ بافته می شود .ترمه های کشمیر طرح های درشت دارند
وترمه های کرمان دارای طرح های ریز و مکر است ترمه به رنگ های تیره نیز در دوره های نه خیلی دور مورد پسند قرار می گرفت .
ترمه بافی
الف) تاریخچه:
تاریخچه ترمه:
شروع ترمه بافی در ایران به اوایل دوره صفویه می رسد هر چند برخی را عقیده بر آنست که زادگاه اصلی ترمه قلب آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر است عده ای نیز بر این باورند که ترمه بافی در ابتدا درایران آغاز گردید و سپس به کشمیر راه یافته است .آنچه در خصوص این پارچه بسیار ظریف میتوان گفت این است که ذوق و سلیقه و ابتکار ایرانیان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهای خیال انگیز آن در جهان کم نظیر میباشد .این هنر در دوره شاه عباس صفوی به اوج شکوفایی و تکامل خود دست یافت ، که شهره جهان گشت و به یکی از محصولات صادراتی ایران مبدل شد .
مراحل بافت ترمه :
الف) مواد اولیه مصرفی : نخستین مرحله بافت ترمه تهیه کردن مواد اولیه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابریشم می بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی است که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می گیرد زیرا میتوان آنرا با هر رنگی که دلخواه است رنگ آمیزی نمود .پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد که گوسفندان ایران و کشمیر دارای پشمهای نرم و محکم خوبی بوده و تا حد زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها – شکم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا این پشمها برای بافت ترمه استفاده می گردد .نحوه آماده کردن – ریسیدن و رنگرزی کردن و بافتن پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی کرد . دوره شاه عباس صفوی را می توان دوران اوج و شکوفایی صنعت ترمه بافی عنوان کرد ، به دلیل اینکه شاه عباس طراحان برجسته ای را از چین وارمنستان به ایران دعوت کرد تا هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند به همین دلیل ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا کرد .
ب) شستن پشم : پس از تهیه مرغوب ترین پشم ، اولین قدم تمیز کردن پشم از چربی و چرک موجود ومحلول در آن است ، که باید قبل از رنگرزی انجام شود .ایرانیان معمولا قبل از اینکه پشم گوسفندان را قیچی کنند حیوان را 10 دقیقه در آب میشویند سپس برای جدا کردن مواد چربی از پشم آن را دربازها (قلیا)خیس کرده و سپس چندین بار با آب می شستند تا با اینکار ناخالصی ها پاک و پشم براق گردد .