مقدمه :   
  پول در زندگي بشر از چنان اهميتي برخوردار است كه برخي آن را يكي از اختراعات بشرياد كرده اند و حتي معتقدند  تمدن بشري با اختراع پول همزمان بوده است.
اقتصاد دانان تاريخ اقتصادي  را با توجه به اهميت نقش پول به سه دوره تقسيم مي نمايند:
دوره اقتصاد پاياپاي , دوره اقتصاد پولي و دوره اقتصاد اعتباري (كهزادي و گچلو, 1380 ). بر اين اساس و با توجه به پيشرفت روز افزون فن آوري اطلاعات و ارتباطات (ICT ) و گسترش استفاده از پول الكترونيكي از اواسط دهه 1990 شايد بتوان دوره كنوني را دوره اقتصاد اينترنتي ناميد . پول الكترونيك , ارزش پولي واحدهاي ذخيره شده بر روي ابزار الكترونيكي است كه توسط دولت يا مؤسسات خصوصي منتشر مي شود.
گسترش فرايند استفاده از پول الكترونيك پيامدهاي تجاري, اقتصادي, سياسي و اجتماعي چشمگيري به همراه دارد كه در ادامه به برخي پيامدهاي اقتصادي مرتبط با تجارت الكترونيك پرداخته خواهد شد.
ويژگيهاي پول ا لكترونيك
اگر چه در فرايند توسعه پول الكترونيكي, انواع بسيار متفاوتي از فرآورده هاي پول الكترونيكي با ويژگيهاي مختلف عرضه شده اند, اما در طراحي همه آ؛نها سعي شده است تا حداقل,  همه ويژگيهاي پول بانك مركزي لحاظ گردد. به طور كلي فرآورده هاي پول الكترونيكي را از نظر فني مي توان به دو دسته تقسيم كرد: پول الكترونيكي مبتني بر كارت هاي هوشمند و پول الكترونيكي مبتني بر نرم افزارهاي رايانه اي (پول مبتني بر شبكه). فرآورده هاي پول الكترونيكي مبتني بر كارت هاي هوشمند قابليت شارژمجدد دارند و در همه جا به عنوان ابزار پرداخت, قابل استفاده مي باشند. علاوه بر اين, پرداخت از طريق آنها, نيازي به كسب اجازه از يك مرجع ندارد. دو ويژگي نخست, اين نوع پول ها را از كارت هاي تك منظوره عادي كه به طور موردي يا براي خريد يك سري كالا و خدمات خاص صادر شده اند متمايز مي كند و ويژگي سوم, آنها را از كارت هاي بدهي متمايز مي نمايد. به طور كلي مي توان گفت كه فرآورده هاي اين نوع پول, براي تسهيل پرداخت هاي با ارزش كم در معاملات خرد رو در رو طراحي شده اند.
بنابراين انتظار مي رود كه فرآورده هاي پول الكترونيكي مبتني بر كارت هاي هوشمند, استفاده از پول بانك مركزي و نيز در حد كمتر, استفاده از كارت هاي بدهي را براي پرداخت هاي مستقيم كاهش دهد.همچنين به احتمال زياد استفاده از چك, كارت هاي پرداخت و كارت هاي بدهي در پرداخت هاي غير مستقيم يعني پرداخت هاي بهنگام را نيز كاهش خواهد داد(Berentsen , 1998 ) . فرآورده هاي پول الكترونيكي مبتني بر نرم افزار رايانه اي نيز توانايي پرداخت و دريافت از طريق شبكه هاي كامپيوتري , به ويژه اينترنت را دارند. اين نوع از طريق كاهش هزينه هاي مبادلاتي ( به واسطه تسهيل نقل و انتقال پول ميان انواع مختلف حساب ها, بانك ها و كشورها) و نيز سرريز هاي يادگيري, تقاضاي سپرده هاي ديداري را تحت تاثير قرار داده و آنرا كاهش خواهد داد.
سرريز هاي يادگيري به مهارتي مربوط مي شود كه افراد در طي زمان, ضمن استفاده از نرم افزار هاي مالي شخصي و فن آوري هاي ارتباطي براي مديريت بهينه برنامه هاي مالي خود, كسب مي نمايند ( دژ پسند, 1383 ). ماهيت بانكي پول الكترونيك, همچون چك پول مسافرتي بيانگر طلب قابل دريافت از بانك يا مؤسسه اعتباري صادر كننده آن است كه پيش از پرداخت به وسيله آن, به هيچ حساب خاصي منظور نشده است.اما مهمترين انگيزه چنين بانك يا مؤسساتي براي ايجاد و صدور پول الكترونيك, استفاده از حجم پول نقد خارج از سيستم بانكي به عنوان منبع مالي بسيار ارزان قيمت, تحت فرايند تبديل آن به پول الكترونيك و ايجاد بدهي براي خود است. محصولات پول الكترونيك كه به عنوان جايگزيني پول نقد سنتي ايجاد شده اند, با ماهيتي بسيار سيال و جا به جا پذير مي توانند به راحتي نسبت اجزاي پولي ( اسكناس و مسكوك و سپرده هاي ديداري) و همچنين سرعت گردش پول را تغيير داده و از مجراي تغيير حجم پول, سياست پولي بانك مركزي را تحت الشعاع قرار دهند. مهمترين ويژگي پول الكترونيكي يعني فرا مليتي يا بي مرز بودن آن, نقش مهمي در اثر گذاري بر ساير متغيرهاي اقتصادي ايفا مي كند. اگر چه اين ويژگي از نظر دولت ها منشا برخي تبعات منفي نشر گسترده پول الكترونيكي تلقي مي شود اما به ارتقاي سطح كارآيي مبادلات بين المللي نيز كمك قابل ملاحظه اي مي نمايد. طبيعتا با استفاده از پول الكترونيكي, هزينه ي  نقل و انتقال بين المللي وجوه, به طور قابل توجهي كاهش خواهد يافت.  البته با افزايش بي سابقه كار آيي پرداخت هاي بين المللي ممكن است بي ثباتي نظام پوئلي جهاني افزايش يافته و به بروز كشمكش بين ناشران و استفاده كنندگان پول الكترونيكي از يك سو و بانكهاي مركزي كشورها از سوي ديگر منجر گردد ( 1996 , Tanaka ).
   ويژگي ديگر پول الكترونيكي,  قانوني نبودن و رياج نبودن آن است كه اين امر در مراحل اوليه ي نشر, مقبوليت عمومي آنرا كاهش مي دهد. علاوه بر اين, پول الكترونيكي پرداخت كننده و دريافت كننده وجه براي قطعيت پرداخت نيست.زيرا موجودي پول الكترونيكي مي تواند از طريق شبكه هاي رايانه اي به صورت بهنگام انتقال يابد (2000 , Bootle ). پرداخت پول از طريق الكترونيكي مزاياي زيادي دارد كه عبارتند از :
1.     انتقال الكترونيكي پول خيلي مطمئن تر, سريع تر و ساده تر از چك است.
2.     انتقال الكترونيكي پول به طور قابل توجهي باعث صرفه جويي در هزينه بانك داري مي شود.
3.   انتقال الكترونيكي پول با ساده كردن پيگيري عمليات بانكي, مديريت بانكي بهتري فراهم آورده و اين در حالي است كه سرويس بهتري براي مشتريان فراهم مي كند.
جدول (3), ويژگيهاي اصلي پول الكترونيكي, اسكناس و مسكوك, چك و كارت بدهي را در برخي از كشورهاي در حال توسعه ( ايران, مالزي, هند, تايلند, امارات و ...) در سالهاي قبل از 1996, ارائه مي نمايد. ويژگي مهمي كه در جدول (3) به آن اشاره نشده است, توامندي هر روش پرداخت براي مقابله با مشكلات فني, كلاه برداري و ... مي باشد.از اين منظره, پول الكترونيكي در مقايسه با ساير روش هاي پرداخت در رتبه پايين تري قرار دارد.