کاپیتولاسیون (Capitulation) از کلمه capitulate و به معنای شرط گذاشتن و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و برقراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می‌شود. به همین جهت در فارسی به آن «حق قضاوت کنسولی» می گویند. این قراردادها اغلب میان دولتهای اروپایی با دولتهای آسیایی و آفریقایی بسته می‌شدند چرا که از نظر اروپاییان دادگاهها و مؤسسات قضایی این کشورها قادر به حمایت کافی از اتباع خود نبودند. سابقه کاپیتولاسیون در ایران به شکست ایران از روسیه و تحمیل پیمان ترکمانچای بر می‌گردد پس از انقلاب 1917م روسیه و پیمان دوستی ایران و شوروی (1921م) مفاد مربوط به کاپیتولاسیون لغو گردید.
لایحه کاپیتالاسیون: بدنبال ارائه لایحه ای توسط نخست وزیر وقت حسنعلی منصور در مهرماه 1343 قانونی از مجلس شورای ملی گذشت که براساس آن به امریکایی ها امتیازات ویژه ای می داد. كاپيتولاسيون‌ با ضميمة‌ مادّة‌ واحده‌ معنايش‌ اين‌ بودكه‌ مستشاران‌ نظامي‌ آمريكا با تمام‌ اعضاء و هيئات‌ و خانواده‌ها و كارمندانشان‌ در ايران‌ مصونيّت‌ دارند. من باب مثال اگر یک فرد آمريكائي‌ در ايران‌ مرتکب جنايتي‌ می شد، محاکم و دولت‌ ايران‌ حقّ تعقيب‌ او را ندشتند. اين‌ بعهدة‌ خود آمريكائي‌ها بود‌ كه‌ فرد خاطی را محاکمه يا اينكه‌ مجازات‌ كنند، آنهم‌ نه‌ در ايران‌ و بر اساس قوانین ایران بلكه‌ در خود آمريكا و بر اساس‌ قوانين‌ خودشان‌. در واقع این وزارت دفاع آمریکا بود که ایران را برای بستن چنین قراردادی تحت فشار گذاشته بود.