در این مقاله محتواي کتابهاي درسی فارسی (بخوانیم و بنویسیم) دوره ابتدایی از منظر توجه به جایگاه دیگري را با زیر شاخه ها و مولفه های (معلولان و بیماران، کودکان کار و اشکال مختلف خانواده) بررسی می کنیم. جامعه آماري پژوهش را تمامی کتابهاي درسی فارسی مقطع ابتدایی (پایه اول تا ششم) چاپ سال 1399 تشکیل دادند. روش نمونه گیري پژوهش هدفمند بود. بر این اساس، کتابهاي درسی فارسی (بخوانیم و بنویسیم) به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار گردآوري اطلاعات چک لیست و واحد تحلیل، شامل متون، پرسشها و تصاویر بود.نتایج تحلیل محتوا نشان داد که توجه به مؤلفه هاي دیگري و پراکندگی این مؤلفه ها در کتابهاي درسی دوره ابتدایی به صورت متوازن و یکسان صورت نگرفته و تحلیل محتوا بر اساس اصول علمی تنظیم نشده است. لذا این کتاب ها نمیتوانند نقش چندان مؤثري در تقویت و پرورش مفهوم دیگري در دانش آموزان ایفا کنند. در حالی که آموزش و پرورش باید با هدف مبارزه با تبعیض و سوگیري تمامی افراد جامعه را در هر شغل و مقامی پوشش داده و با دید برابر به همه آنها نگاه کند.
واژگان کلیدی: تحلیل محتوا، فارسی ابتدایی ،توجه به دیگري، معلولان و بیماران، کودکان کار، اشکال مختلف خانواده.
مقدمه
یکی از شاخصه های روابط انسانی، رابطه فرد با دیگران است،.این بینش و درك و آگاهی از دیگري از دیدگاه بسیاري از اندیشمندان علوم مختلف، هسته اصلی شناخت از خود، تشکیل هویت و اجتماعی شدن افراد را تشکیل می دهد. بنابراین، مفهوم خود میتواند در مفهوم دیگري در هم پیچیده باشد . وجود دیگري در فرایند شکلگیري هویت افراد ضروري است.
بنابراین با توجه به این کارکردها و این امر که در جوامع امروزي خود و دیگري در حقیقت دو روي یک سکه اند (ارتباط متقابل میان خود و دیگري)، پرداختن به مفهوم (دیگری) در کتابهاي درسی که نقش مهمی در شکلگیري مفهوم دیگري و متعاقباً هویت افراد دارد باید به گونه اي مناسب نگارش شده و مورد بررسی قرار گیرد.
نهاد مدرسه یکی از منابع اصلی آموزش و پرورش و هویت یابی افراد است که از بخشهاي مختلفی تشکیل شده و از ابزارهاي مهمی در جهت رسیدن به اهداف خود سود میجوید. بدون شک یکی از مهمترین این ابزارها، کتابهاي درسی هستند. کتاب هاي درسی با توجه به سیاستهاي آموزشی یک کشور حاوي اهداف، ارزش ها ، هنجارها و دانش و مفاهیمی هستند که براي تربیت صحیح فرزندان آن کشور مهم و حیاتی در نظر گرفته میشوند. بنابراین کتابهاي درسی سهم بسزایی در انتقال این اهداف و ارزش ها به دانش آموزان و نقش پذیري آنها در مدارس دارند. در حقیقت، کتابهاي درسی با توجه به پویایی و تأثیرگذاري خود محور اصلی تعلیم و تربیت دانش آموزان در مدارس بوده و علاوه بر افزایش دانش علمی و اجتماعی و... باعث شکل دهی بینش دانش آموزان نسبت به خود و دیگران در راستاي اهداف تعیین شده سیاستگذاران و مؤلفین می شوند. در همین راستا، کتابهاي درسی همچنین از مهمترین ابزار براي ساخت و انتقال هویت به شمار میروند.